I. VASİYETNAME
Vasiyet, sözlük anlamı itibarıyla bir işin yapılmasının bir başka kimseye bırakılmasıdır. Kişi vasiyetname ile ölümünden sonra sonuç doğuracak şekilde terekesi üzerinde tek taraflı bir tasarrufta bulunmaktadır. Yani vasiyetnamenin amacı, mirasbırakanın son istek ve arzuları gereğince terekenin paylaşım esaslarının belirlenmesidir. Hemen belirtmek gerekir ki tek taraflı ölüme bağlı bir tasarruf olan vasiyetnamenin tanzimi aşamasında irade beyanının muhataba ulaşmasına veya muhatabın kabul beyanına ihtiyaç bulunmamaktadır. Bu sebeple mirasbırakan, her zaman vasiyetnameyi serbestçe ve tek taraflı olarak değiştirebilmektedir. Nitekim mirasbırakanın vasiyetnameyi değiştirmeyeceğine ilişkin yapılan her türlü şart ve kayıt da geçersiz kabul edilmektedir.
II. VASİYETNAME LEHİNE YORUM İLKESİ
Borçlar hukukuna hakim işlem lehine yorum ilkesinin miras hukuku bakımından uygulanmasının bir görüntüsü, vasiyetname lehine yorum ilkesidir. Gerçekten de yalnızca mirasbırakanın irade açıklamasından ibaret bir tek taraflı hukuki işlem olan vasiyetnamenin mirasbırakanın iradesine uygun biçimde hüküm ve sonuç doğurabilmesi için mirasbırakanın gerçek iradesinin belirlenmesi ve korunması gerekmektedir. Vasiyetname lehine yorum ilkesi, vasiyetnamenin geçerli veya geçersiz olarak değerlendirilmesine sebebiyet verebilecek muhtemel yorumlar arasından vasiyetnamenin geçerli kabul edilmesinin tercihi yönündeki kuralı ifade etmektedir. Bu ilke sayesinde iptal edilmesi muhtemel bir vasiyetname yorum yoluyla ayakta tutulmakta ve böylece mirasbırakanın son arzuları yerine getirilmektedir. Vasiyetnameyi geçerli olarak nitelendiren birden fazla yorum arasından mirasbırakanın amacını en iyi biçimde gerçekleştirecek olanının tercih edilmesi de bu ilkenin uygulanmasında dikkat edilmesi gereken bir husustur.
III. ŞEKİL AÇISINDAN
Türk Medeni Kanunu’nda resmî, el yazılı ve sözlü vasiyetname olmak üzere üç tür vasiyetname düzenlenmiştir.
- Resmi vasiyetname, iki tanığın katılmasıyla resmi memur tarafından düzenlenmektedir. Vasiyetnameyi düzenleyecek resmi memur; Sulh hâkimi, noter veya kanunda kendisine yetki verilmiş diğer bir görevlidir. Resmi vasiyetnameyi düzenleyen memur, vasiyetnamenin aslını saklamakla yükümlüdür. Ancak kanunda sayılan bazı kişiler vasiyetnamenin hazırlanmasında resmi görevli memur veya tanık olarak bulunamazlar. Bunlar:
- Fiil ehliyeti bulunmayanlar,
- Kamu hizmetinden yasaklılar,
- Okur yazar olmayanlar,
- Mirasbırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleridir.
Yasaklanan kişilerden birinin resmi memur veya tanık olarak katıldığı resmi vasiyetname şekil yönünden sakat olup iptali gündeme gelmektedir. Öte yandan resmi vasiyetname ile; düzenlenmesine katılan resmi memur veya tanıklar, bunların alt soy ve üst soy hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşlerine bir kazandırmada bulunulamaz. Bu kişilere resmi vasiyetname yolu ile kazandırmada bulunulması halinde ise vasiyetnamenin yalnızca bu kısmının iptali gerekmektedir.
Resmi vasiyetname, “okunarak ve imzalanarak yapılan” ve “okunmaksızın ve imzalanmaksızın yapılan” olarak ikiye ayrılmıştır:
Vasiyetçinin bizzat okuması ve imzalaması gereken resmi vasiyetnamede; vasiyetçi son arzularını yazılı veya sözlü olarak resmi memura bildirir. Resmi memur bu arzuları içeren vasiyetnameyi hazırlar ve okuması için vasiyetçiye verir. Düzenlenen vasiyetname okunduktan sonra uygun bulunursa vasiyet eden tarafından imzalanır. Resmi memur da vasiyetnameyi tarih koyarak imzalar. İmzalanmadan önce mirasbırakan tarafından okunması da vasiyetnamenin geçerlilik şartıdır. Vasiyetnameye tarih atılıp imzalandıktan sonra mirasbırakan vasiyetnameyi okuduğunu, bunun son arzularını içerdiğini memur huzurunda iki tanığa söyler. Tanıklar da bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını ve vasiyet edenin tasarrufa ehil gördüklerini vasiyetnameye yazarak altını imzalarlar.
Okumadan ve imzalanmadan yapılan resmi vasiyetnamede ise mirasbırakan beyanlarını resmi memura bildirir ve resmi memur bu beyanlara uygun olarak vasiyetname metnini hazırlar. Bu metni iki tanık huzurunda vasiyet edene okur. Bu halde mirasbırakan vasiyetnameyi bizzat okuyamaz veya imzalayamaz durumda bulunduğu için okuma işlemini bizzat resmi memur yapmak zorundadır. Metin okunduktan sonra vasiyet eden bunun son arzularına uygun olduğunu beyan eder ve tanıklar, hem mirasbırakanın beyanının kendi önlerinde yapıldığını ve onu tasarrufa ehil gördüklerini; hem vasiyetnamenin kendi önlerinde memur tarafından mirasbırakana okunduğunu ve onun vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan ettiğini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalarlar. Ardından resmi memur da tarih yazarak metni imzalar.
2. El yazısı ile yapılan vasiyetnamede, metnin tümünün mirasbırakanın el yazısı ile yazılması; yıl, ay ve gün gösterilerek imzalanması zorunludur. Bununla birlikte vasiyetnameye yapılacak ekleme ve çıkarmalar da mirasbırakanın kendi el yazısı ile yazılmak zorundadır. Aksi takdirde şekil şartlarına uyulmamış olacağından iptali istenebilecektir. Tahrip edilmiş bir vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için ise kalan kısmın bir bütünlük oluşturması ve tahrip olan kısmın vasiyetnamenin esaslı parçasını teşkil etmemesi gerekir. El yazılı vasiyetname düzenlendikten sonra, muhafazası için, bir zorunluluk bulunmamasına rağmen açık veya kapalı olarak herhangi bir memura, kuruma teslim edilebilir.
3. Vasiyetnamenin düzenlendiği anda mevcut olan olağanüstü durumlara özel olarak öngörülen vasiyetname türlü sözlü vasiyetnamedir. Sözlü vasiyetname ancak şu koşulların bulunması halinde yapılabilir:
- Olağanüstü bir halin varlığı,
- Sözlü vasiyetname dışında, başka türlü vasiyet yapma imkanının bulunmamasıdır.
Sözlü vasiyetname, mirasbırakanın son arzularını iki tanığa anlatması ve tanıkların da vasiyetçinin bu arzularını belgelemeleri ile tanzim edilmektedir. Resmî vasiyetname düzenlenmesinde okur yazar olma koşulu dışında, tanıklara ilişkin yasaklar, sözlü vasiyetteki tanıklar için de geçerlidir. Sözlü vasiyetnamenin geçerli olması için tanıklara iki şekilde davranma yükümlülüğü getirilmiştir:
- Mirasbırakan tarafından görevlendirilen tanıklardan biri, kendilerine beyan edilen son arzuları, yer, yıl, ay ve günü de belirterek hemen yazar, bu belgeyi imzalar ve diğer tanığa imzalatır. Yazılan belgeyi ikisi birlikte vakit geçirmeksizin bir sulh veya asliye mahkemesine verirler ve mirasbırakanı vasiyetname yapmaya ehil gördüklerini, onun son arzularını olağanüstü durum içinde kendilerine anlattığını hâkime beyan ederler.
- Tanıklar, daha önce bir belge düzenlemek yerine, vakit geçirmeksizin mahkemeye başvurup yukarıdaki hususları beyan ederek mirasbırakanın son arzularını bir tutanağa geçirtebilirler. Her iki tanığın beyanları hâkim tarafından tutanağa geçirilerek belgelenmiş olur.
Mirasbırakan için sonradan diğer şekillerde vasiyetname yapma olanağı doğarsa, bu tarihin üzerinden bir ay geçince sözlü vasiyet hükümden düşer. Bu durumda vasiyetname geçmişe yönelik olarak hükümsüz sayılmaktadır. Bu bir aylık süre dolmadan vasiyetçinin ölmesi halinde ise vasiyet geçerli hale gelmektedir.
III. VASİYETİN AÇILMASI DAVASI
Resmi ve sözlü vasiyetnameler bakımından yok olma riski bulunmamakla birlikte el yazılı vasiyetnamenin mirasbırakan tarafından saklanıyor olması durumunda vasiyetnamenin tahrip edilmesi veya yok edilmesi riski bulunmaktadır. Mirasbırakanın ölümünden sonra vasiyetnameyi ele geçiren kişinin vasiyetnamenin geçerli olup olmadığına bakmaksızın hemen sulh hakimine teslim etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Yok olan vasiyetnamenin haksız olarak yok edilmesinden dolayı zarara uğrayan kişiler (vasiyetname ile hak sahibi olması muhtemel kişiler) haksız fiile dayanarak vasiyetnamenin içeriğinin belirlenmesi için yapılmış masrafların tazminini talep edebilmektedirler.
Vasiyetnameler geçerli olup olmadığına bakılmaksızın tesliminden itibaren bir ay içinde açılır. Vasiyetnamenin açılmasında görevli mahkeme, vasiyetçinin son yerleşim yeri Sulh Hukuk Mahkemesidir. Sulh hukuk mahkemelerince açılan vasiyetnameler 22.02.2018 tarihi itibarıyla e-devlet üzerinden görüntülenebilmektedir. Sulh hukuk hâkiminin görevi vasiyetnameyi açmak, okumak ve ilgililere tebliğ etmektir. Vasiyetname sulh hâkimi tarafından açılıp okunmadığı sürece vasiyetnameye dayanarak işlem yapılamamaktadır.
Vasiyet alacağı ölüm anında doğmasına rağmen vasiyetnamenin muaccel olması vasiyet alacaklarının mirasçılık sıfatının kesinleşmesine bağlanmıştır. Hemen belirtmek gerekir ki TMK md.606 gereğince mirasçıların ölümü öğrenme tarihinden itibaren 3 aylık ret hakkı süreleri bulunmaktadır, süresi içinde kullanılmazsa ret hakkı düşmektedir.
IV. VASİYETNAMENİN İPTALİ
Kanun mirasbırakanın son arzularının yerine getirilmesine önem verdiği için vasiyetnamenin kesin hükümsüzlük yaptırımına tabi olacağı öngörülmemiş, iptal edilebilir nitelikte olması kabul edilmiştir. Kurucu unsurları itibarıyla tamamlanmış bir vasiyetnamenin geçerlilik şartları gerçekleşmemiş olsa bile vasiyetname ancak talep edilmesi halinde iptal davasına konu edilebilmektedir. Vasiyetnamenin iptali davalarında görevli mahkeme, mirasbırakanın son yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesidir.
Stj. Av. Elif Su Günen
PDF OLARAK OKUYUN: Vasiyetnameye İlişkin Genel Bilgiler