PDF FORMATINDA OKUYUN: Tehlikeli Hükümlü Hakkında İnfaz Rejimi (İK m. 9/3)
A. Tehlikeli Hükümlü Kavramı
Tehlikelilik olgusunun yapısı gereği infaz hukuku alanında “tehlikeli hükümlü” kavramının tarihsel süreçteki evrimi oldukça devingendir. Bu kategorideki hükümlülerin ıslah olma olasılığı düşük olsa da, çağdaş infaz sistemi, herkesin eğitilebilir olduğu kabulünden hareket etmektedir (Bacaksız, ’14, 4933-4934). Uluslararası hukuk metinleri paralelinde kaleme alınan Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmelik (İY) m. 64/1 uyarınca, işlediği suçun nitelik ve işleniş şekline göre, toplum için ciddi bir tehlike oluşturan veya kurumun güvenlik ve düzenini ihlâl edebileceği konusunda delil veya ciddi emareler olan hükümlüler tehlikeli hükümlü sayılır. Bundan, kurumda kendilerinin veya başkalarının yaşam ve beden bütünlüklerini tehlikeye koyan davranışlarda bulunanlar, diğer hükümlüleri verilen besinleri reddetmeye çağıranlar, intihar teşvikçiliği yapanlar ve kap. kurumdan firar edenler gibi özel gözetim ve denetim altında bulundurulması gereken kişiler anlaşılmalıdır. Suçun niteliği, işleniş biçimi, hükümlünün kişiliği, yeniden suç işleme eğilimi, akıl ve ruh sağlığı, davranışlarının anti-sosyal karakteri gibi pek çok faktör tehlikelilik tespit edilirken dikkate alınmaktadır (Yücel, ’07, 278; Yenisey, ’97, 43 vd; Yıldız, ’09, 4).
B. Tehlikeli Hükümlü Vasfının Kazanılması
İY m. 5/4 gereğince eylem ve tutumları nedeniyle tehlikeli hâlde bulunan ve özel gözetim ve denetim altında bulundurulmaları gerekli olduğu saptananlar ile bulundukları kurumlarda düzen ve disiplini bozanlar veya iyileştirme tedbir, araç ve usullerine ısrarla karşı koyanlar, idare ve gözlem kurulu (İGK) kararı ve Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü (CTE)’nün onayı ile yüksek güvenlikli (YG) kapalı kurumlara gönderilirler. Buna göre, tehlikeli olduğuna İGK “karar” verip bu karara CTE “onay” verdiğinde kişi tehlikeli hükümlü sıfatı kazanır. Bu sıfatın kalkması da aynı usule tabidir. R (82) 17 s. TK m. 3’te hükümlülerin tehlikelilik statüsünün periyodik olarak gözden geçirilmesi tavsiyesinde bulunulmuştur. Uygulamada tehlikeli hükümlüye genellikle “9/3 hükümlüsü” denilmesinin nedeni Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun (İK) m. 9/3 kapsamına girmeleridir. Kanaatimizce, tehlikeli hükümlü statüsünün risk analizleri yapılarak 1, 2, 3. derece gibi kademeli olarak belirlenmesi daha isabetli olacaktır.
C. Tehlikeli Hükümlülerin İnfazı Rejimine İlişkin Kısıtlamalar
- Cezayı YG Kapalı Kurumlarda Çekme
Eylem ve tutumları nedeniyle tehlikeli hâlde bulunan ve özel gözetim ve denetim altında bulundurulmaları gerekli olduğu saptananlar ile bulundukları kurumlarda düzen ve disiplini bozanlar veya iyileştirme tedbir, araç ve usullerine ısrarla karşı koyanlar, YG veya bir bölümü YG kap. kurumlarda barındırılırlar (İK m. 9/3-4). Bu hükümlülerin normal kap. kurumlara nakledilebilmeleri, geri kalan cezalarının 1/3’ünü infaz ederek iyi hâl göstermelerine bağlıdır (İK m. 9/5). Maddede geçen “geriye kalan cezanın” ibaresiyle kastedilen, koşullu salıverilme tarihine kadar olan sürenin 1/3’ü olmayıp, hak ederek tahliye tarihine kadar hesaplanacak sürenin 1/3’üdür (Y. 1. CD, 28.2.12, 12/536, 12/1232).
- Tek veya Üç Kişilik Odada Barındırılma
İnfaz sistemimizde kural olarak “topluluk sistemi”, YG kapalı kurumlarda ise “hücre sistemi” (système cellulaire) benimsenmiştir (Artuk-Alşahin, ’16, 182-183). Nitekim İK m. 24/1 ve 63/1’de diğer popülasyondan farklı olarak tehlikeli hükümlünün ancak “1 veya 3 kişilik odalar”da barındırılabileceği emredilmiştir. Buna göre, kurum idaresi, başkasıyla bir odayı paylaşamayacak kadar tehlikeli olan hükümlüyü yalnız bırakacaktır. Bir odada tehlikeli hükümlü sayısı 2 kişi olamayacaktır. Bunun nedeni, birinin diğerini her yönden emir, kontrol ve sömürüsü altına alma olasılığının güçlü bulunması ve güvenlik endişesi yaşanmasıdır. Nitekim SAK m. 9/1’de de, geçici kalabalık gibi özel nedenlerle kurum idaresinin kurala istisna getirmesi gerektiğinde bile, 2 hükümle ve tutuklunun (h/t) küçük bir yerde veya odada bir arada tutulmasının uygun olmayacağı belirtilmiştir. Alm. İK m. 129’da akıl hastalığı bulunmayan tehlikeli hükümlünün kimi ağır suçlarda cezasını infaz etmesine rağmen tehlikelilik hâlinin sürmesi durumunda toplumun korunması amacıyla “tecrit kurumuna gönderilmesi” şeklindeki tedbir düzenlenmiştir (Nuhoğlu, ’20, 77 vd).
İK m. 115/1 ve İY m. 140/1 uyarınca, tehlikeli hâlde bulunan tutuklu hakkında; sor. evresinde savcı, kov. evresinde hâkim veya mahkemece; tek başına sıkı bir rejim altında muhafaza edilmesi ve kaldığı odanın kamerayla izlenmesi, gerekiyorsa kendisine veya başkalarına zarar vermesini önleyici biçimde hazırlanmış özel bir odada barındırılması ve kaldığı odanın kamerayla izlenmesi, saldırganlık göstermesi hâlinde belirli süreyle kelepçelenmesi veya hareketlerinin engellenmesi şeklinde kısıtlayıcı tedbirler uygulanabilir. Eylem ve tutumları nedeniyle tehlikeli hâlde bulunan ve özel gözetim ve denetim altında bulundurulmaları gerekli olduğu saptananlar ile bulundukları kurumlarda düzen ve disiplini bozanlar veya iyileştirme tedbir, araç ve usullerine ısrarla karşı koyanlar, İGK kararı ve sadece CTE’nin onayı ile İK m. 9/3 gereğince YG kap. kurumlara gönderilebilirler (167 s. Gen. m. 22/4).
R (82) 17 s. TK m. 2’de tehlikeli hükümlü hakkında güvenlik önlemlerinin sadece gerekli olduğu kadar uygulanması; m. 8’de uygulanan arıtılmış güvenlik önleminin seviyesi ile arıtılmış güvenlik önlemi altında geçirilen hapsedilme süresinin gerekli olandan fazla olmamasının sağlanması için düzenli bir gözlem sistemine sahip olunması tavsiye edilmiştir.
- Açık Havaya Sınırlı Çıkma
Tehlikeli hükümlüye de günde en az 1 saat açık havaya çıkma ve spor yapma hakkı tanınır. CTE’nin 24.4.17 t. ve 50215 s. yazısında, havalandırma bahçesi ortak olan tek kişilik odalarda barındırılan h/t’lerin gerekli güvenlik önlemleri alınarak 1 saatten az olmamak ve hep aynı kişilerle olmak kaydıyla, müstakil havalandırma bahçesi bulunmayan ya da bulunmakla birlikte havalandırma bahçeleri diğer h/t’lerle ortak olmayan odalarda kalan h/t’lerin ise, kendileri ile aynı durumda en fazla 3 kişi ile ve her zaman aynı kişilerle olması koşuluyla, 1 saatten az olmamak kaydıyla havalandırma bahçesinden faydalandırılmaları gerektiği belirtilmiştir.
- Ziyaret Hakkından Sınırlı Yararlanma
Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmelik (Ziy. Yön.) m. 5/1-d uyarınca tehlikeli hükümlü de diğer h/t’ler gibi ayda 3 kez kapalı 1 kez açık görüş hakkına sahiptir. Bununla birlikte tehlikeli hâlde bulunan tutukluya özgü olarak sor. evresinde savcı, kov. evresinde hâkim veya mahkemesince; belli süreyle dışarıyla ilişkisi, ziyaretçi kabulü ve telefon görüşmelerinin kısıtlanması tedbirleri uygulanabilir (İK m. 115/1). Keza İK m. 83/4 gereğince, tehlikeli hâlde bulunan hükümlünün ziyaretçileriyle yapacağı olağan görüşmeler, kamu düzeninin korunması ile kişi, toplum ve kurum güvenliğinin sağlanması veya suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla kurum yönetimi tarafından dinlenebilir ve elektronik cihazlar da dâhil olmak üzere kaydedilebilir.
- Haberleşme Hakkından Sınırlı Yararlanma
Tehlikeli hükümlülerin telefonla haberleşme hakkı İGK kararıyla kısıtlanabilir (İY m. 66/1, m. 28/1-f). Tehlikeli hükümlüler 15 günde 1 kez olmak ve 10 dakikayı geçmemek üzere sadece eşi, çocukları, annesi ve babası ile görüntülü değil yalnızca “sesli” olarak görüşebilir (İY m. 74/2-h).
Tehlikeli hükümlü de diğer h/t’ler gibi prensip olarak belli sınırlamalar dâhilinde mektup, faks ve telgraf alma ve gönderme hakkını haizdir (İK m. 68/1). Ancak, kamu düzeninin korunması ile kişi, toplum ve kurum güvenliğinin sağlanması veya suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla tehlikeli hâlde bulunan hükümlüye gelen veya bu hükümlü tarafından gönderilen mektup, faks ve telgraflar dijital olarak kaydedilebilir veya fiziki olarak saklanabilir (İK m. 68/5).
- Radyo ve Tv Yayınlarından Kısıtlı Yararlanma
Tehlikeli hükümlü bakımından radyo dinleme, tv yayınlarını izleme ve internetten yararlanma hakkı İGK kararıyla kısıtlanabilir (İK m. 67/4; İY m. 75/4, m. 28/1-f). İşlediği suçun nitelik ve işleniş biçimi göz önüne alındığında, toplum için ciddi bir tehlike oluşturan hükümlülerin, İGK kararıyla televizyon yayınlarını izlemesine ve bilgisayar ile internetten yararlanmasına izin verilmez (İY m. 75/5, m. 28/1-f).
- Bireyselleştirme Faaliyetlerine Kısıtlı Katılma
Tehlikeli hükümlüler ayrı gruplandırılırlar (İK m. 24/1-c; İyi Hâl Yön. m. 19/1-c). Fakat tehlikeli hükümlüler, bireyselleştirilmeleri için yapılacak çalışmalarda 10 kişiyi aşacak biçimde gruplandırılamaz (İK m. 74/3; İY m. 87/4). Tehlikeli hükümlülere toplumsal iyileştirme yöntemleri uygulanamaz; bireysel ve grup hâlinde iyileştirme yöntemleri uygulanabilir.
Güvenlik bakımından tehlike yaratmadığı ölçüde, İGK tarafından belirlenen istekli h/t’ler, 10 kişiyi aşmayacak gruplar hâlinde ve idarenin gözetiminde, açık görüş alanlarında veya diğer ortak yerlerdeki sosyal faaliyetler çerçevesinde haftada toplam 10 saati aşmamak üzere sohbet amacıyla bir araya getirilebilir; bu faaliyet hafta içerisinde açık görüş, avukat ve ziyaretçi görüşlerini aksatmayacak şekilde yaptırılır (45/1 s. Genelge “Ortak Hükümler” Bölümü m. 13). Bunun yanında 46/1 s. Genelge “YG Kapalı Kurumlardaki Eğitim-Öğretim Çalışmaları, Sosyal-Kültürel ve Sportif Faaliyetlere İlişkin Esaslar” başlıklı m. B/2-b’de, tehlikeli hükümlülerinin eğitim-öğretim, sosyal-kültürel ve sportif faaliyetlere, güvenlik bakımından tehlike yaratmadığı ölçüde bir araya getirilerek yararlandırılacakları; “Yüksek Güvenlikli İnfaz Kurumlarında Psiko-Sosyal Yardım Servisi Çalışmalarına İlişkin Esaslar” başlıklı m. B/2-b’de tehlikeli hükümlülerin psiko-sosyal yardım çalışmalarına, güvenlik bakımından tehlike yaratmadığı ölçüde bir araya getirilerek katılacakları hükme bağlanmıştır. Tehlikeli hükümlüleri bir merkezde (YG) toplamak yerine yeniden sosyalleşmelerini temin için küçük gruplar halinde sıkı güvenlik koşulları altında iyileştirme programlarına tabi tutulmaları daha akılcı olanıdır. Nitekim R (82) 17 s. TK m. 1’de kurumun genel kurallarının mümkün olduğu ölçüde tehlikeli hükümlülere de uygulanması; m. 7’de güvenliğin imkân tanıdığı ölçüde eğitim, mesleki eğitim, iş ve boş vakit meşguliyetleri ile diğer faaliyetlerin sağlanması önerilmiştir.
- İzinden Sınırlı Yararlandırılma
Tehlikeli hükümlünün özel izin (İK m. 95) ve iş arama izni (İK m. 96) kullanmasına izin verilmez (İK m. 93/1, m. 94/2). Tehlikeli hükümlü iyi hal şartına bağlı tutulmayan mazeret izninden (İK m. 94) yararlanamaz (İK 93/1, m. 94/2). Bu koşul, tutuklular için geçerli değildir. Niğde CBS’ye gönderilen CTE’nin 20.8.21 t. ve 79680 s. görüşünde, YG kap. kurumlarda bulunanlara da (bunlara tehlikeli hükümlü de dâhildir) yakınlarının ölümü ya da ağır hastalığı sebebiyle CBS tarafından mazeret izni (cenaze, taziye ve hasta ziyareti) verilebileceği belirtilmiştir.
- Kurum Dışında ve İçinde Çalıştırılmama
Tehlikeli hükümlü diğer hükümlülerden farklı olarak kurum dışında ve içinde çalıştırılamaz (İK m. 30, m. 31).
Ç. Tehlikeli Hükümlülerin İnfazı Rejimine İlişkin İhlaller
CPT, ister tehlikeli h/t veya sorun yaratan h/t olsun, ister hücreye koyma disiplin cezasını infazı etsin, tekli odada tutulan tüm h/t’lere özellikle dikkati çekmektedir. Bu bağlamda, oran prensibine göre, mevcut durumun şartları ile tek başına tutma arasında denge gözetilmelidir. Tekli odada tutma, bazı koşullarda kötü muamele oluşturabileceğinden, her halükârda mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır.
KAYNAKÇA
Artuk, Mehmet Emin/ Alşahin, Mehmet Emin, Hapis Cezasının ve Cezaevlerinin Tarihi Gelişimi, MÜHFHAD, C: 21, S: 2, Oc. ’16.
Bacaksız, Pınar, Cezalandırma ve Topluma Yeniden Kazandırma, DEÜHFD, C: 16, Özel S, ’14.
Nuhoğlu, Ayşe, Tecrit Kurumuna Gönderme Tedbiri, AD, Y: 147, S: 65, Ar. ’20.
Yenisey, Feridun, Tehlikeli Tutuklular ve Tehlikeli Hükümlüler Sorunu, ABEDB Y, Ank. ’97.
Yıldız, Sinem, Hükümlülerde Tehlikelilik ve Tekrar Suç İşlemeye Etki Eden Faktörler, (YDT), İÜATE, İst. ’09.
Yücel, Mustafa Tören, Türk Ceza Siyaseti ve Kriminolojisi, TBB Y, Ank. ’07.
