PDF Formatında Okuyun: Hükümlü ve Tutukluların Din ve Vicdan Özgürlüğü (İK m. 70)
Herkes vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir; bu hak, din veya inanç değiştirme özgürlüğü ile tek başına veya topluca, kamuya açık veya kapalı ibadet, öğretim, uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancını açıklama özgürlüğünü de içerir (AİHS m. 9/1; AY m. 24/1). Bu özgürlük, Devlete hem pozitif (hakkın yerine getirilmesi için gerekli kolaylıkları sağlama), hem de negatif (hakka müdahale etmeme) yükümlülükler getirmektedir (Büyüktavşan, ’21, 50). İnfaz kurumu ortamının özel ihtiyaçları da gözetilerek hükümlü ve tutukluların (h/t) din ve vicdan özgürlüğü hakkını serbestçe kullanmaları kolaylaştırılmalıdır. Kavram olarak “din”, tanrıya, doğaüstü güçlere, çeşitli kutsal varlıklara inanmayı ve tapınmayı sistemleştiren toplumsal bir kurum, inanılıp çok bağlanılan düşünce, inanç veya ülkü; “vicdan” ise, kişiyi kendi davranışları hakkında bir yargıda bulunmaya iten, kişinin kendi ahlak değerleri üzerine dolaysız ve kendiliğinden yargılama yapmasını sağlayan güç anlamına gelmektedir (https:// sozluk.gov.tr).
Uluslararası metinlere egemen tema, h/t’lerin tretmanında hiçbir dini kriterin ölçüt olarak kullanılmaması yönündedir. Avrupa Cezaevi Kuralları (ACK) m. 29/1-2 ve BM Asgari Standart Kurallar (SAK) m. 65/2’ye göre, h/t’nin vicdan ve din özgürlüğüne saygı duyulmalı; infaz kurumu rejimi h/t’ye dinin veya inançların kabul edilmiş temsilcilerinin öncülüğündeki hizmet veya toplantılara katılmak, dini veya inancının böyle temsilcilerinden özel ziyaretler almaya izin vermek için uygulanabilir olduğu ölçüde düzenlenmelidir. SAK m. 41/1-3’e göre, kurumda aynı dine mensup önemli sayıda h/t bulunması hâlinde bir din görevlisi atanır veya seçimi onaylanır. H/t sayısının gerektirmesi ve şartların imkân vermesi halinde, din görevlisinin tam gün çalışması sağlanır. Atanan veya onaylanan din görevlisinin düzenli hizmetleri yerine getirmesine ve uygun zamanlarda kendi dinindeki mahpuslarla baş başa görüşmesine izin verilir. Bir h/t’nin din görevlisi ile görüşme talebi reddedilmez; h/t din görevlisinin kendisiyle görüşmesine karşı çıkması halinde ise bu tutumuna tam olarak saygı gösterilir. SAK m. 42’ye göre, şartlar elverdiği ölçüde her h/t’nin kurumda verilen din hizmetlerine katılması ve mensubu bulunduğu mezhebin gerekleri ve ibadeti ile ilgili dinsel kitapları bulundurması sağlanarak, dinsel ihtiyaçlarını karşılamasına izin verilir. Ceza İnfaz Kurumlarında Bulundurulabilecek Eşya ve Diğer Maddeler Hakkında Yönetmelik (Eşya Yön.) m. 11 uyarınca her h/t’ye mensup olduğu dinîn ibadetinde kullanılan eşyayı, dinî yaşamı bakımından zorunlu olan kitap ve eserleri temin ve bulundurmasına izin verilir. Aynı hükümler paralelindeki 5275 s. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun (İK) m. 70 ve Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmelik (İY) m. 78 ise şöyledir;
“(1) Hükümlü, ceza infaz kurumunda, mensup bulunduğu dinin ibadetlerini, düzeni bozmayacak ve çalışmayı engellemeyecek biçimde serbestçe yerine getirebilir ve ibadette kullanılan eşyayı, dinî yaşamı bakımından zorunlu olan kitap ve eserleri temin ve bulunduğu yerlerde muhafaza edebilir.
(2) Hükümlünün, mensup bulunduğu dinin görevlilerince ziyaret edilmesine ve onlarla iletişim kurmasına, kurum güvenliğini tehlikeye düşürmemek koşuluyla izin verilir.”
AİHM, inanç sisteminin belli derecede bir yapı oluşturmasını aramakla birlikte, din kavramına bir tarif getirmekten kaçınmakta, hangi cemaatlerin dini cemaat olarak tanınacağı konusunda Avrupa ortak standardı ile devletlerin tutumunu dikkate almaktadır. Mah. kararlarında, Müslümanlık, Hristiyanlık, Musevilik, Budizm gibi evrensel kabul gören dinler yanında Yehova Şahitliği, Moon Tarikatı, Krişna inancı, Tanrısal Işık Merkezi, Siantoloji Kilisesi, Druidizm, Pasifizm, Veganizm gibi yeni inanç hareketlerini de din kavramı İçinde mütalaa etmektedir (Demirsoy-Aşıkoğlu, ’18, 452). Din ve vicdan özgürlüğü, inananlar yanında “ateist”, “agnostik”, “şüpheci” veya “ilgisiz” olanları da kapsamaktadır (AİHM, Leyla Şahin v. Türkiye, 44774/98, 10.10.05)(bkz. Dönmezer, ’05, 8). Bu hak, din değiştirme ve misyonerlik faaliyetlerini de güvence altına almaktadır (AİHM, Kokkinakis v. Yunanistan, 14307/88, 25.5.93). AİHM’e göre, devlet hapsedilenleri dini inançları bakımından gerekli eşya, kitap ve eserlere sahip olma olanağından yararlandırmalı, ancak kurumda bir dinin ritüellerine ilişkin ayrıntılı düzenlemelere zorlanmamalıdır (Erlich ve Kastroc v. Romanya, 23735/16, 23740/16, 9.6.20). AİHS m. 9/2 ve AY m. 24/2 uyarınca din veya inancını açıklama özgürlüğü, sadece yasayla öngörülen ve demokratik bir toplumda kamu güvenliğinin, kamu düzeninin, genel sağlık veya ahlakın ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli sınırlamalara tabi tutulabilir (AİHM, Poltoratski v. Ukrayna, 38812/97, 29.4.03). Dini kitaplar okumaya, İbadet etmeye ve diğer hapsedilenlerin tutulduğu ortamlarda tefekkür etmeye mecbur kılınma, dinini açıklama hakkının özüne aykırı olmayan ve infaz kurumunda uygulamada kaçınılmaz olan bir sıkıntıdır (AİHM, Kovalkovs v. Letonya, 35021/05, 31.1.12). Buna karşın, AİHS, prensip olarak hapsedilenlere, yerleştirildikleri kurumda proselitizm ve kurum dışında dinini açıklama hakkını taahhüt etmemekte (AİHM, J.L. v. Finlandiya, 32526/96, 16.11.00), Devlete, dinlerini yerine getirmeleri veya yaşam felsefesini geliştirmeleri için gerekli olduğunu değerlendikleri tesisler temin etme konusunda genel bir yükümlülük yüklememektedir (AİHM, X. v. Avusturya, 1753/63, 15.2.65). AİHM, Budist olan hapsedilenin ısmarladığı dini bir kitabın savaş sanatlarına ve kendini savunma tekniklerine ilişkin bir bölüm içerdiğini belirterek kurum yönetiminin müdahalesini haklı görmüştür (X. v. İngiltere, 6886/75, 18.5.76). AİHM, Yahudi dinine mensup bir hükümlünün infaz kurumu kayıtlarında yer alan “dini inancı Ortodoks Hristiyan” ibaresinin düzeltilmesi talebinin kurum idaresi tarafından, mensubu olduğunu iddia ettiği dinin temsilcileri veya dini bir dernekçe düzenlenen ve Musevi olduğunu kanıtlayan bir belge ibraz etmediği gerekçesiyle reddinde ihlal görmemiştir (Valeriu Mariş v. Romanya, 58208/14, 29.9.20). Burada din değiştirmeye yönelik beyanla yetinilmeyerek ispat yükünün h/t’ye yüklenmesi eleştiriye açıktır (aynı yönde: Aksoy Retornaz, ’20, 597-598).
AİHM, bir h/t’nin dini inancı kapsamında rahiple görüşme isteğinin iki kez reddedilmesi, izin verildiğinde ise yanlarında zorunlu olarak bir infaz kurumu personeli bulundurulmasının vicdan ve din özgürlüğünü ihlal ettiği sonucuna varmıştır. Mah’ye göre, burada ziyarete izin verilmemesinin kanuni bir temeli olup olmadığı açık olmadığı gibi izin taleplerinin reddedilmesini haklı çıkaracak hiçbir neden de bulunmamaktadır (Mozer v. Moldova ve Rusya, 11138/10, 23.2.16; Kouznetsov v. Ukrayna, 39042/97, 29.4.03). CTE’nin 28.7.16 t. yazısıyla, kurumlarda FETO/PDY terör örgütü ile iltisaklı suçlardan h/t olarak bulunanların din adamlarıyla (imam, vaiz vs) görüşmeden yararlandırılmamaları talimatı verilmiş; 7.6.18 t. yazısıyla da önceki yazının hükümsüz olduğu belirtilerek anılan suçtan h/t’lerin din adamlarıyla görüşmesi faaliyetlerine ilgili mevzuat kapsamında devam edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Söz konusu yazıda, h/t’lerin suç ve cezaları ile örgütsel konumlarının kurumlar tarafından dikkatlice değerlendirilmesi ve gerek duyulduğunda ilgili faaliyete örgütsel iletişime meydan vermeyecek şekilde personel nezaretinde veya kamera bulunan bölümlerde devam edilmesi gerektiği ifade edilmiştir.
AYM, FETO/PDY üyeliğinden tutuklu bulunan başvurucunun bir din adamı ile görüşme talebinin, örgüt mensuplarının bir araya gelerek haberleşmelerinin engellenmesi ve kurumun güvenliği ile düzeninin korunması amacıyla reddedilmesi olayında; kurumda anılan örgütle iltisaklı h/t sayısının fazla olduğu, başvuru tarihinde (’17 yılı) h/t’lerin muhafazası ve eğitimlerini sağlamakla görevli çok sayıda infaz korumu memurunun (İKM) FETO/PDY ile olan ilgileri nedeniyle kamu görevinden uzaklaştırılmaları ve meslekten ihraçların diyanet personeli için de söz konusu olmasının anılan hakkın icrasını zorlaştırdığı, bu nedenle somut olayın koşullarında başvurucunun din adamıyla görüşme talebinin reddedilmesinin kurumun güvenliği ve düzeninin sağlanması yönünden zorunlu bir sosyal ihtiyaca karşılık geldiği belirtilerek başvurucunun din özgürlüğünün ihlal edilmediğine karar vermiştir (Murat Kalkan, 17/21904, 11.12.18). AYM, kararlarında, FETÖ/PDY örgütüne üye olma suçundan tutuklu olan başvuruculara, ücreti emanet hesabından karşılanmak suretiyle kendilerine kurum aracılığıyla Kur’an-ı Kerim temin edilmesi ve yanlarında sürekli bulundurmasına izin verilmesi taleplerinin reddedilmesinde, dinî hayat bakımından zorunlu kitapların h/t’lerin bulundurabileceği kitap sayısına dâhil olmadığı gibi bu kitaplara yönelik zaman kısıtlaması bulunmadığı, h/t’ye devlet olanakları ile talep tarihinde bedelsiz olarak Kur’an-ı Kerim de temin edildiğinin sabit olmadığı gerekçesiyle ihlal bulunmadığına hükmetmiştir (Ahmet Sil, 17/24331, 9.5.18; Furkan Aktaş, 17/27587, 11.12.19). TİHEK, tehlikeli hükümlü sıfatıyla tek kişilik odada barındırılan h/t’nin cemaat hâlinde namaz kılmasının mümkün olmadığını, mevzuatta kapalı kurumlarda cuma namazları dâhil toplu ibadet yapılması amacıyla oda ve koğuşlardan çıkılmasına imkân tanıyan bir hüküm bulunmadığını, bunun kamu güvenliğini sağlamaya yönelik olduğunu belirterek din ve vicdan özgürlüğünün ihlal edilmediği neticesine varmıştır (TİHEK, C.G, 18/1982, 20.5.19).
Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri ile Hükümlülerin Değerlendirilmesine Dair Yönetmelik (İyi Hâl Yön.) m. 28/1-b’e göre, h/t’lerin ahlaki gelişiminin sağlanması, yeniden suç işlemesinin önlenmesi ve topluma kazandırılması amacıyla, infaz kurumlarında din kültürü ve ahlâk öğretimi programları uygulanır. Ancak, h/t’lerin bu programlara katılması isteğe bağlıdır. H/t’nin talep etmesi halinde, mensup olduğu dine uygun ibadetinin yerine getirilmesine yardımcı olunur. Din kültürü ve ahlâk eğitimi vermek ve manevi rehberlik hizmeti sunmak üzere manevi rehberlik birimleri (MRB) oluşturularak eğitim ve rehberlik programları uygulanır. Bu programlar, ilgili mevzuat ve işbirliği protokolleri çerçevesinde yürütülür ve bu birimden h/t hakkında gönderilen yazılı bildirimler, eğitim ve öğretim servisi tarafından değerlendirilir. İyi Hâl Yön. m. 28/2-a’ya göre, destek programları kapsamında yapılan dinî ve millî günlerdeki tören ve anma programları ile MR kapsamındaki çalışmalar eğitim ve öğretim servisi tarafından Bakanlığın veya kurumların taraf olduğu protokollere göre görevlendirilen kişi ve kurumlarla iş birliği halinde planlanır, yürütülür ve raporlanır. H/t’ler, kurumda, mensup bulunduğu dinin ibadetlerini, düzeni bozmayacak ve çalışmayı engellemeyecek biçimde serbestçe yerine getirebilir ve ibadette kullanılan eşyayı, dinî yaşamı bakımından zorunlu olan kitap ve eserleri temin ve bulunduğu yerlerde muhafaza edebilir. Din ve ahlâk bilgisi dersi, 30.3.01 t. imzalanan “Ad. Bak. (AB) ile Diy. İşl. Bşk (DİB) Arasında H/t’lerin Dinî ve Ahlâkî Gelişmelerini Sağlamaya Yönelik İşbirliği Protokolü” ve 26.9.02 t. “AB’ye Bağlı İnfaz Kurumlarındaki H/t’lere Verilecek Din ve Ahlâk Bilgisi Müfredatı” da dikkate alınarak işlenecektir. Yabancı h/t’lerin mensup bulunduğu dinin görevlilerince ziyaret edilmesi ve onlarla iletişim kurulması için Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmelik (Ziy. Yön.) m. 29 uyarınca işlem yapılacaktır (46/1 s. Genelge 4. Bölüm bent H). Ülkemizin yetkili makamları tarafından faaliyetleri kabul edilmiş dinlerin resmi temsilcileri veya din adamlarının, kendi dinlerine mensup h/t’lerle istekleri hâlinde ve kurumun güvenliğini tehlikeye düşürmemek kaydıyla, CBS’nin izniyle görüşebilirler (Ziy. Yön. m. 39).
Özellikle kutsal kitabın evrensel mesajları ve saflaştırılmış dinsel referanslar, hedef kitle üzerinde davranış değişikliği oluşturmada önemli yere sahiptir. Bu süreci doğru ve etkin yönetme, din görevlisinin (vaiz veya imam-hatip gibi) bilgi düzeyi ve bilgi-duygu-eylem üçlüsüne hitap eden duruş seviyesine bağlıdır. Din görevlilerinin h/t psikolojisi alanında hizmet içi eğitim almaları ve konu hakkında yazılmış eserleri okumaları önemlidir. H/t’nin pasifize olmasına yol açan aralıksız bilgi aktarımına dayalı sohbet ve ders yerine, muhatabı merkezde tutan anlamlı öğrenme teknikleri uygulanmalıdır. Bu da, önceden hedef ve davranışların belirlenmesini, öğretilecek kavramlar ve kullanılacak materyallerin tespiti ile analizinin yapılmasını gerektirir. Sohbet ve derste güvenilirlik, muhatabı tanıma, dinleme, söze riayet, rahatlatma, yapıcı dil kullanma ve güvenlik uyulması gereken temel ilkelerdir (bkz. Karan, ’13, 114-122). Laik düzende ibadet ve dinsel görevler, devlet düzeninin kapsadığı diğer görev ve ilkelerin bertaraf edilmesine neden olmamalı ve buna cevaz verilmemelidir. Din adamlarının, h/t’lerle iletişimde kurum güvenliğine riayet etmeleri esastır. Vaiz, alanı dışında değerlendirmede bulunmaktan kaçınmalı, dışarıya haber götürülüp getirilmesi konusunda onlara aracılık etmemeli, bu yöndeki istekleri yasal çerçevede karşılanmak üzere kurum idaresine aktarmakla yetinmelidir. MR hizmeti sunumunda kurum öğretmenleri ve psikologları gibi uzman personelleriyle işbirliği içerisinde olunmalıdır. İnfaz kurumlarında MR faaliyeti kapsamında; Kur’an öğretimi, konferanslar ve kutsal gün ve gecelerde gerçekleştirilen etkinlikler başı çekmektedir. Din ve ahlak bilgisi dersleri, kurumun koşullarına göre sınıf ve özellikle koğuş ortamında gerçekleştirilmektedir. Aylık müfredat ve günlük ders programı yapılmalı, her ders için özel okumalar yapılarak notlar alınmalı, ders ve sohbetlerin sürekliliğine özen gösterilmelidir. H/t’lerin din hizmetleriyle ilgili programlara katılmaları isteğe bağlıdır. MRB tekli odalar ve hücrelerde barındırılan, kendine zarar verme eğilimi olan ve yakınları ölen h/t’lerin ziyaretlerine öncelik vermelidir.
Din adamlarıyla görüşmeler de dâhil olmak üzere İslâm dinine mensup h/t’lerin din hizmetleri ve ahlaki gelişim faaliyetlerinin DİB tarafından görevlendirilen uzmanlarca gerçekleştirilmesini sağlamak üzere AB ile Bak. ile DİB arasında 10.2.11 t. imzalanan “Tutuklu ve Hükümlülerin Dini ve Ahlaki Gelişimlerini Sağlamaya Yönelik Protokol” (Mül. Prot.) ve AB’nin 26.9.02 t. “AB’ye Bağlı İnfaz Kurumlarında H/t’lere Verilecek Din ve Ahlak Bilgisi Müfredat Programı” ile kurumlardaki din ve manevi rehberlik hizmetleri sistemleştirilmek istenmiştir (Tarihçe hk. bkz. Işık-Demir, ’12, 27-35; Özdemir, ’02, 65-69). Daha sonra öncekini yürürlükten kaldıran 3.12.19 t. “AB ile DİB İş Birliği Protokolü” (Y-Prot.) imzalanarak yürürlüğe konulmuştur.
Mül. Prot. m. 3’te vaizlerin infaz kurumlarında görevlendirilmelerinin tam gün esasına dayalı olarak yapılacağı belirtilmişken, 3.12.19 t. Prot. m. 4’te “haftada en fazla 4 gün” olmak üzere yapılacağı düzenlenmiştir. Mül. Prot. m. 3’te kullanılan “Din Hizmetleri ve Ahlaki Gelişim Faaliyetleri” ibaresi yerine Y-Prot. m. 4’te “Manevi Rehberlik Faaliyeti” ibaresi tercih edilmiş ve bu ibare; din hizmetleri, din eğitimi, manevi danışmanlık ve rehberlik faaliyetleri sunulması, din ve ahlak bilgisi dersini, ayda en az bir kez verilecek konferans ve seminerleri, Kur’an-ı Kerim ve hafızlık eğitimini, infaz kurumlarında koğuş/oda ziyaret/sohbetlerini, h/t’ler ile denetimli serbestlik müdürlüklerindeki (DSM) hükümlü ve mağdurlara yönelik manevi temelli görüşmeleri, dini yayınlar hakkında görüş bildirme, hedef kitlelerin manevi ve ahlaki gelişimi için yapılacak her türlü eğitsel, sosyal, kültürel ve rehberlik faaliyetleri olarak tarif edilmiştir. Ayrıca Y-Prot. m. 4 ile infaz kurumlarında eğitim ve iyileştirmeden sorumlu ikinci müdürün, DSM’lerde ise müdür veya görevlendireceği idarecinin gözetiminde din hizmetleri, din eğitimi, manevi danışmanlık ve rehberlik faaliyetlerini yürütmekten sorumlu birim olarak tanımlanan “Manevi Rehberlik Birimi” (MRB) ihdas edilmiştir. Bunun yanında amaca varılmaya yönelik olarak taraflar için bir yükümlülük rejimi de öngörülmüştür. Bunların en önemlilerinden söz etmek gerekirse;
İnfaz Kurumlarının Görev ve Yükümlülükleri; eğitim ve iyileştirmeden sorumlu ikinci müd. gözetiminde uygun vasıflarda en az 1 personel ile DİB personelinin (vaizleri, merkez ve taşra personeli ile bunlardan emekli olanlar) yer aldığı MRB’yi oluşturmak (Y-Prot. m. 7/1-a), MRB için UYAP bağlantılı bilgisayar, çalışma masası gibi gerekli donanımla tefriş edilmiş bir oda tahsis etmek (Y-Prot. m. 9/1-b), MRB çalışanlarını kuruma geliş-gidişlerinde varsa kurum personel servis araçlarından faydalandırmak (Y-Prot. m. 9/1-d), kurumda görevli DİB personelinin kuruma yeni gelenler de dâhil olmak üzere h/t’lerle görüşmesi ile hükümlü GSF’lerin “Din” bölümünün ilgili personelce doldurulmasını sağlamak (Y-Prot. m. 7/1-b), MR faaliyetlerinden yararlanma talebinde bulunan h/t’lerin İGK tarafından gruplandırılmalarını yapmak (Y-Prot. m. 7/1-c), müftülüklere 6 ayda bir MR hizmetinden faydalanacak h/t sayılarını bildirmek (Y-Prot. m. 9/1-e), eğitim ve iyileştirme programlarının planlanmasında gerekli görülmesi hâlinde MRB’den görüş almak (Y-Prot. m. 7/1-ç), MRB tarafından yapılacak yarışma ve benzeri faaliyetlerin Ödül Yön. kapsamında değerlendirilmesini sağlamak (Y-Prot. m. 7/1-d), DİB ve TDV yayınları başta olmak üzere DİYK tarafından tavsiye edilen yayınlar ile diyanet takvimi, diyanet çocuk takvimi, dergi gibi DİB tarafından gönderilen diğer süreli ve süresiz yayınları her koğuşa en az 3’er adet düşecek şekilde h/t’lere dağıtmak (Y-Prot. m. 7/1-f), merkezi yayın sistemi bulunan kurumlardaki h/t’lere izlettirilecek yayın sistemine Diyanet TV ve Diyanet Radyo’yu dâhil etmek (Y-Prot. m. 7/1-g) olarak zikredilmiştir. Burada, din görevlisine de, kuruma yeni gelen h/t’lerle psikolog, öğretmen ve doktorda olduğu gibi görüşme yükümlülüğü getirilmesi dikkati çekmektedir.
DSM’lerin Görev ve Yükümlülükleri; DSM Müd. veya görevlendireceği idarecinin gözetiminde eğitim ve iyileştirme bürosundan bir personel ile müftülük personelinin yer aldığı MRB’yi oluşturmak (Y-Prot. m. 8/1-a), kurumda görevli DİB personelinin kuruma yeni gelenler de dâhil olmak üzere hükümlülerle görüşmesini sağlamak (Y-Prot. m. 8/1-b), MR faaliyetlerinden yararlanma talebinde bulunan hükümlü ve mağdurların gruplandırılmalarını sağlamak (Y-Prot. m. 8/1-c), İİDK’nca yükümlülüklerin belirlenmesinde ve PB ile EİB tarafından müdürlük eğitim ve iyileştirme programının planlanmasında, planlamayı yapan komisyon ve bürolar tarafından gerekli görülmesi hâlinde MRB’den görüş almak (Y-Prot. m. 8/1-ç) şeklinde sayılmıştır.
DİB’in Görev ve Yükümlülükleri; Uygulanacak MR faaliyetlerinde; çocuk kap. kurumlar ile çocuk eğitimevlerindeki h/t’lerden her 100’üne, diğer infaz kurumlarındaki h/t’lerden her 200’üne ve DSM’lerdeki hükümlülerden ise her 1000’ine (1000’den, 200’den veya 100’den az olan kurumlarda en az 1) tanımlar kısmında belirtilen DİB personeli arasından en az 1 kişi düşecek şekilde personel görevlendirmek, DİB personelinin birden fazla olduğu kurumlarda içlerinden birini koordinatör olarak belirlemek (Y-Prot. m. 10/1-a), özellikli kurumlarda DİB personeli ihtiyacını AB ve DİB tarafından istişare toplantıları sonucuna göre belirlemek (Y-Prot. m. 10/1-b), yapılacak görevlendirmelerde çocuk eğitimevleri ile çocuklar, gençler ve kadınların barındırıldığı kurum ve kısımlara öncelik vermek, kadın koğuşlarının bulunduğu kısım veya kurumlara imkânlar nispetinde kadın personel görevlendirmek (Y-Prot. m. 10/1-c), açık kurumlar ile çocuk eğitimevlerinde Cuma günleri ile dini bayramların birinci günlerinde Cuma ve bayram namazı kıldıracak DİB personelinin bulundurulmasını, hutbe ve vaaz işlemlerinin kurum şartlarına uygun olarak yürütülmesini sağlamak (Y-Prot. m. 10/1-ç), bu Prot. kapsamında kurumlarda görevlendirilen DİB personelinin yılda bir kez denetimlerini yaparak, denetim sonucunda düzenlenen raporu Bakanlığa göndermek (Y-Prot. m. 10/1-d), h/t’ler ve yükümlülere MR faaliyetleri kapsamında dini, ahlaki eğitim ve iyileştirmelerine katkı sağlamaya yönelik verilecek dersler, sohbetler, vaazlar vb. ile düzenlenen program, yarışma, konferans gibi faaliyetlerin etkin bir şekilde yürütülmesi için gereken tedbirleri almak ve bu amaçla her ilde yeteri kadar personeli hazır bulundurmak (Y-Prot. m. 10/1-e), kurum kütüphanelerini DİB ve TDY yayınları başta olmak üzere DİYK’nca tavsiye edilen diğer dini yayınlar ile ücretsiz olarak desteklemek, bu yayınlar dışında kurumlarda yürütülecek MR faaliyetlerinin amacına ve ihtiyaçlara uygun kitap, dergi vb. yeni yayınlar neşrederek, neşredilecek yayınlar ile Diyanet Takvimi, Diyanet Çocuk Takvimi, kitap, dergi vb. diğer süreli ve süresiz yayınların h/t’lere dağıtılması amacıyla gönderilecek yayın türünün basım periyotlarına uygun şekilde düzenli olarak ve infaz kurumlarında her koğuşa üç adetten, DSM’lerde her müdürlüğe 100 adetten az olmamak üzere ücretsiz olarak göndermek (Y-Prot. m. 10/1-f), talep eden h/t’lere Kuran-ı Kerim ve Meâllerini ücretsiz olarak temin etmek (Y-Prot. m. 10/1-g), kurumlarda uygulanan MR faaliyetleri ile Kuran Kursu ve hafızlık çalışmalarıyla ilgili katılımcılara talepleri hâlinde katılım ve başarı belgesi hazırlayıp vermek (Y-Prot. m. 10/1-h), kurumlarda yapılmasına karar verilen veya yapımına devam edilen cami inşaatlarına imkânlar ölçüsünde destek vermek (Y-Prot. m. 10/1-ı), haftada 4 gün mesai yapacak DİB personelinin yetersiz kaldığı durumlarda günlük, saatlik veya sair şekilde ek personel görevlendirmek (Y-Prot. m. 10/1-i) olarak sıralanmıştır. Bunlar arasında, DİB’e getirilen, kurumlara basılı ve görsel eğitim materyali sağlama yükümlülüğü özellikle göze çarpmaktadır. Bu itibarla, DİB’den MR hizmetleri çerçevesinde kurum kütüphaneleri ile h/t’lere Ceza İnfaz Kurumları Kütüphane ve Kitaplık Yönergesi (Kitap. Yön.) m. 7/1-c ve 16’da öngörülen prosedüre uyularak kitap bağışında bulunmasının koşullarını zorlamakta yarar vardır.
Kurumda Görevlendirilen Müftülük Personelinin Görev ve Yükümlülükleri; H/t’ler ve yükümlülere Kuran-ı Kerim ve hafızlık eğitimi ile dini ve ahlaki eğitim vermek, bu konulardaki yanlış bilgileri düzeltmek, dini gün, hafta ve ayların anlamına uygun program, konferans ve seminer gibi etkinlikler düzenlemek, dini vecibelerin yerine getirilmesine rehberlik etmek ve ayrıca kişilerin manevi ihtiyaçlarını karşılamak amaçlı bireysel ve/veya gruba yönelik MR hizmetleri sunmak (Y-Prot. m. 11/1-a), MR faaliyetleri kapsamında kurumlarda verilecek olan derslerin konu seçimlerini, hedef kitlenin özellikleri ile dini gün/gece/hafta/ay ve ilgili müfredat programı/planını dikkate alarak hazırlayıp müftülük ve kurum idaresine sunmak (Y-Prot. m. 11/1-b), kurumlarda uygulanan eğitim ve iyileştirme programlarının planlanmasına sorumluluk alanları dâhilinde ve kurum idarelerince gerekli görülen durumlarda katkı sağlamak (Y-Prot. m. 11/1-c), h/t’ler ve yükümlülerin MR faaliyetlerine ilişkin konulardaki görüşme taleplerini değerlendirmek, onlara kurum idaresinin bilgi ve gözetiminde ibadetler ile dini ve manevi konularda destek olmak (Y-Prot. m. 11/1-ç), kurumlarda koğuş/oda ziyaret ve sohbetleri veya bireysel görüşmeleri h/t veya yükümlülerin talebi, kurum idarelerinin uygun görüşüyle, kurum eğitim, öğretim ve planlama servisleri tarafından yapılan plan/program dâhilinde gerçekleştirmek (Y-Prot. m. 12/1-ç), kurum kütüphanelerinde bulunan veya kurumlara yeni gelen dini içerikli yayınları inceleyerek ilgili kurullara görüş bildirmek (Y-Prot. m. 11/1-d), onay yazısında aksi belirtilmedikçe haftada 4 gün olmak üzere görev yapmak, kurum müdürlüklerince ihtiyaç bildirimi olması hâlinde görevlendirmeye yetkili amirin onayı alınarak mesai saatleri dışında veya hafta sonu da manevi rehberlik faaliyetleri yürütmek (Y-Prot. m. 11/1-e), haftada 4 gün görev yapmak, 09:00 ilâ 16:00 saatleri arasında kurumlarda hazır olmak, gün içerisinde mesainin en az beş saati bilfiil ders/vaaz/sohbet şeklinde geri kalanı ise planlama, kuruma gelen dini içerikli yayınların incelenmesi ve konuca birimi ilgilendiren sair eğitim ve iyileştirme faaliyetlerinin (kurumların talebi durumunda) gözetim ve denetimi şeklinde ifa etmek (Y-Prot. m. 11/1-f), izinlerini kurumun bilgisi dâhilinde ve bağlı bulundukları müftülüklerin onayıyla kullanmak, izin alan veya başka bir yerde görevlendirilen personelin önceden planlanan faaliyetlerinin herhangi bir aksaklığa yol açmayacak şekilde devam ettirilmesi için müftülük tarafından gerekli önlemler almak (Y-Prot. m. 11/1-g), her yıl Şubat ayının son haftasında bir önceki yılın hizmetlerini ve içinde bulunulan yılın hedeflerini içeren faaliyet raporu hazırlanarak paylaşmak (Y-Prot. m. 12/1-g) olarak sayılmıştır.
CTE ve DHGM’nin ilgili görevlileri tarafından iş bu protokolün amaç ve hedeflerinin gerçekleşme seviyelerini izlemek ve yaşanabilecek aksaklıkları gidermek amacıyla 6 ayda bir istişare toplantısı yapılır. Taşra teşkilatında da aynı amaçlarla kurumun gözetim ve denetiminden sorumlu savcısı, kurum müdürü, manevi rehberlik birimi ve eğitim öğretimden sorumlu ikinci müdür, koordinatör kurum vaizi, kurum öğretmeni ile il/ilçe müftüsü ve uygun göreceği müftülük personeli arasında 6 ayda bir istişare “toplantısı” yapılır. Toplantı sonuç raporları kurumlar ve müftülüklerce AB ve DİB’e gönderilir. Toplantıların sekretarya ve organizasyon işleri merkezde CTE, taşrada kurumlar tarafından yapılır (Y-Prot. m. 12/1-ı).
CTE’nin 10.12.19 t. ve 203751 s. yazısında; Prot. kapsamındaki görevlendirmelerin 4 tam gün esaslı olması nedeniyle günlük veya saatlik gelen DİB personelinin listedeki sayıdan mahsup edilmemesi; ek 2 nolu listeye göre kurumda görevlendirilecek DİP personeli sayısının 2 ve üzerinde olması hâlinde MRB için müstakil oda tahsis edilmesi, 1 olduğu durumlarda ise EÖS veya memurların odalarında masa, koltuk ve bilgisayar şeklinde yer tahsis edilmesi, tüm çabalara rağmen müstakil oda tahsis edilememesi hâlinde müftülük personeline kişisel ve görevsel olarak işlerini yürütebilmeleri için kütüphanelerin tahsis edilmesi, tahsis edilen odanın kapısına tabela asılması; MRB’ye kurum personelinden öncelikle ilahiyat önlisans/ lisans mezunu, bunun bulunmaması durumunda imam-hatip lisesi mezunu belirlenerek görevlendirilmesi; görevlendirilen personelin birimle ilgili yazışmalar ile UYAP’tan yapılacak işlemleri ifa etmesi, kurum içi hareketlerde DİB personeline rehberlik yapması; kurumda görevli DİB personelinin izinlerini kurum bilgisi dahilinde müftülüklerin onayıyla kullanması, izin işlemleri, mesai ve derslere devamları, plan ve programlarının takibinin eğ. ve iyileş. sorumlu 2. müd. tarafından yürütülmesi, ek ders çizelge ve tahakkuk işlemlerinin mutemetliklerce yapılması; DİB personelinin mesaiye geç gelme, erken ayrılma ve Prot. rejimine uymama gibi disiplin eylemlerinin tespiti hâlinde ilgili tutanağın CBS aracılığıyla bağlı bulunduğu müftülüğe ve CTE’ye gönderilmesi; kuruma gönderilen/ getirilen dini yayınlarla ilgili gerekli içerik incelemelerinin kurumlarda görevlendirilen DİB personeli tarafından yapıldıktan sonra eğitim kurulunca verilecek olan karar sonucu ilgililere dağıtımının yapılması; ezan sesinin infaz kurumlarının içerisindeki oda ve koğuşlarda duyulup duyulmadığının kontrol edilerek ezan sesinin duyulur hâle getirilmesi için merkezi ezan sistemine bağlı olarak sürecin başlatılması istenmiştir.
CTE’nin 12.4.21 t. ve 39727 s. yazısında; infaz kurumlarında Ramazan ayında h/t’lere uygulanacak programlar için çıkabilecek masrafların Hükümlü ve Tutukluların Emanete Alınan Kişisel Paralarının Kullanımına Dair Yönetmelik (Em. Para Yön.) m. 12 uyarınca eğitim kurulu kararı alınarak bir belge ya da faturaya dayandırılması suretiyle karşılanabileceği belirtilmiştir.
KAYNAKÇA
Aksoy Retornaz, Eylem, Cezaevinde Düşünce, Din ve Vicdan Özgürlüğü: İHAM’ın “Valeriu Mariş/ Romanya” Kabul Edilmezlik Kararına İlişkin Bir Değerlendirme, GsÜHFD, C: 19, S: 2, Ar. ’20.
Büyüktavşan, Muhammed Taha, “Düşünce ve Vicdan Özgürlüğü” Bağlamında İnsan Hakları Eylem Planına Bir Bakış, İHD, S: 7, May. ’21.
Demirsoy Aşıkoğlu, Eda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarına Göre Dinsel Ritüel ve Uygulamaların Sınırlandırılması, ErÜHFD, C: 13, S: 2, Ekm. ’18.
Dönmezer, Sulhi, Din, Vicdan ve Kanaat Özgürlüğü, Erdem D, C: 14, S: 42,Oc. ’05.
Işık, Harun/ Demir, Abdullah, Ceza İnfaz Kurumları Din Hizmetlerinin Hukuki Dayanakları ve Tarihsel Gelişimi, (in: Ceza İnfaz Kurumları Din Hizmetleri Rehberi), 1. Bs, DİB Y, Ank. ’12.
Karan, Cuma, Cezaevlerindeki Din Hizmetleri ve Mahkûmlarla İletişim Dili (Nevşehir E Tipi Kapalı Cezaevi Örneği), DİD, C: 49, S: 1, Mrt. ’13.
Özdemir, Şuayip, Türkiye’de Cezaevlerinde Din Eğitimi Uygulamasının Geçirdiği Aşamalar, DBAAD, C: 2, S: 3, Haz. ’02.
