PDF FORMATINDA OKUYUN: Hükümlü ve Tutuklular Yönünden Ötanazi
Ötanazi (euthanasia), tıbben iyileşme umudu olmayan, ıstırap verici ve öldürücü bir hastalığa yakalanan kişinin yaşamına özgür isteği üzerine bir doktor yardımıyla acısız olarak son verilmesidir (İnceoğlu, ’99, 40; Taneri, ’15, 18). İnsani gerekçelere dayanmakla birlikte yaşam hakkıyla taban tabana zıt karakteriyle ötanazi, tıp etiğinin en çok tartışılan konuları arasında yer almaktadır (Kuyurtar, ’14, 48 vd). Aktif ötanazi, hastanın ölümünün kasti bir müdahaleyle (ör. ölümcül dozda ilaç enjekte edilmesiyle) gerçekleştirilmesi; pasif ötanazi, hastanın hayatta kalmasını sağlayan müdahalelerin durdurmasıyla (ör. suni solunum ya da yaşam destek ünitelerinin fişten çekilmesiyle) gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir. Dolaylı ötanazi ise, ölüm gerçekleşinceye kadar palyatif tedbirlerle yalnız acıyı azaltacak işlemler uygulamak, ancak ölüme engel olacak tedaviyi yapmamaktır (Demirörs-Hızal, ’16, 1487-1489).
Ülkelerin bazısında (Hollanda, Belçika ve Lüksemburg gibi) belirli durumlarda ötenaziye izin verilmekte, çoğunluğunda ise yasaklanmış bulunmaktadır (Biton Serdaroğlu, ’16, 470-479). Avrupa Konseyi Biyoetik Yürütme Kurulu’nca ’11 yılında yayımlanan Araştırma Etik Kurulu Üyeleri Kılavuzu’nda ölmekte olan hastanın yaşamının sonlanması sürecine, kendi iradesini beyan ederek katılamayacağı hallerde, daha önceden böyle bir duruma dair belirtmiş olduğu isteklerinin göz önünde bulundurulacağı vurgulanmıştır (Bozkurt, ’17, 6). AY m. 17’de yaşam hakkının dokunulmazlığı koruma alınmıştır. Türk Medeni Kanunu (TMK) m. 23 uyarınca kimse hak ve fiil ehliyetlerinden kısmen de olsa vazgeçemez veya onları hukuka ya da ahlaka aykırı olarak sınırlayamaz. Bunun sonucu olarak, h/t de diğer bireyler gibi yaşam hakkından feragat edemez. Dolayısıyla ötanazide hastanın rızası hukuka uygunluk nedeni kabul edilemez (Özgenç, ’17, 360; Onar, ’22, 67-68). Nitekim Tıbbi Deontoloji Niz. m. 13/3’e göre, hekim teşhis, tedavi veya korunmak gayesi olmaksızın, hastanın arzusuna uyarak bedeni mukavemetini azaltacak herhangi bir şey yapamaz; m. 14’e göre, hekim hastanın hayatını kurtarmak ve sıhhatini korumak mümkün olmadığı takdirde dahi, onun ıstırabını azaltma ya da dindirmekle yükümlüdür. Hasta Hakları Yönetmeliği (HHY) m. 13’e göre, ötenazi yasaktır, tıbbi gereklerden bahisle veya her ne suretle olursa olsun, hayat hakkından vazgeçilemez; kendisinin veya bir başkasının talebi olsa dahi, kimsenin hayatına son verilemez.
Doktrinde aktif ötanazinin suç teşkil ettiği konusunda tartışma bulunmamakta, azınlıkta kalan kimi yazarlar pasif ötanazi ve dolaylı ötanazi tatbikine hukuki engel bulunmadığını ileri sürmektedir. Bu yazarlardan bazısı, tarafı olduğumuz hastanın tedaviye yönelik iradesini her zaman serbestçe geri alabileceğini düzenleyen Av. Biyotıp Söz. m. 5 hükmü karşısında HHY m. 13 hükmüne itibar edilemeyeceğini ileri sürerken (Atladı, ’08, 38); bazısı, hastanın tedaviyi ret hakkının pasif ötanaziyi de kapsadığını savunmaktadır (Ünver, ’11, 94; Arpacıoğlu, ’19, 1498; Kanadoğlu, ’15, 32). Bizce, kendisinin veya bir başkasının talebi olsa dahi, kimsenin hayatına son verilemez. TCK’da ötanazi bağımsız bir suç olarak düzenlenmemiştir. Bu nedenle gerek doktrin (Artuk-Yenidünya, ’11, 137; Tacir, ’11, 287; Gökcan, ’22, 123-127; Alan Akcan, ’13, 22), gerekse Yrg. içtihatlarına göre ötenaziyi gerçekleştiren sağlık personeli, adam öldürme suçuyla (TCK m. 81, 82, 83) tecziye edilmelidir (Y. CGK, 1.2.05, 04/9-213, 05/3). Failin acıma ve merhamet gibi duygularla hareket etmesi, olsa olsa lehine hafifletici neden kabul edilebilir (Sulu, ’17, 559). Özgür bireyler için geçerli tüm bu açıklamalar hükümlü ve tutuklular (h/t) bakımından da aynen uygulama alanını haizdir.
AİHM, ötanazinin yasak olduğu İngiltere’de ilgili makamlara intiharına eşinin yardım etmesi ve daha sonrasında da cezalandırılmamasına yönelik başvuruya izin verilmemesinin AİHS m. 2’nin ihlaline yol açmadığını belirtmiştir (Pretty v. İngiltere, 2346/02, 29.4.02). AİHM, felçli bir hastaya doktor destekli ötanazi uygulanmasına izin verilmemesine yönelik başvuruyu kabul edilemez bulmuştur (Nicklinson ve Lamb v. İngiltere, 2478/15 ve 1787/15, 23.6.15). İntihar etmek isteyen kişinin intiharı için gereken kimyasal ilaca (sodyum pentobarbital) erişiminin sağlık raporu olmaksızın verilmemesine yönelik başvuruda, AK ülkelerinin çoğunun kişinin hayatına son verme hakkından ziyade hayatının korunmasını daha önemli bulduklarını ve bu konuda devletlerin takdir yetkisi olduğunu belirterek ihlal bulunmadığına hükmetmiştir (Haas v. İsviçre, 31322/04, 20.1.11). Görüldüğü üzere, AİHM içtihatları, AİHS m. 2’deki yaşama hakkının, tersine yorumla ölme hakkının da mevcut olduğu şekliyle yorumlanamayacağı, iç hukukta ötanazi hakkı tanınması bakımından ülkelere pozitif yükümlülük yüklenemeyeceği, ancak ülkelerin iç hukukta ötanazi hakkında düzenlemeye gitmeleri halinde bunun insan hakları standartlarına uygun olacağı yönündedir. AYM’nin ise henüz konu hakkında verilmiş bir kararı bulunmamaktadır.
KAYNAKÇA
Alan Akcan, Esra, Ötanazi, İÜHFM, C: LXXI, S: 1, ’13.
Arpacıoğlu, Işıl Tüzün, Ötanazi: Türk Hukuku Açısından Bir Değerlendirme, UAAD, C: 4, S: 7, Oc. ’19.
Artuk, M. Emin/ Yenidünya, A. Caner, Ötanazi, (in: Hukuk ve Etik Boyutuyla Ötanazi), İst. ’11.
Atladı, Barış, Tedaviyi Ret Hakkının Sınırları Açısından Ölme Hakkı, GHD, Şub. ’08, s. 38.
Biton Serdaroğlu, Erika, Ötanazi – Ölme Hakkı, (in: Cevdet Yacuz’a Armağan), MÜHFHAD, C: 22, S: 3, Ar. ’16.
Bozkurt, Kutluhan, Uluslararası Hukuk ve AB Hukuku Düzenlemeleri Kapsamında Ötanazi ve Belçika Örneğinde Ötanaziye İlişkin Yasal Düzenlemeler, YÜHFD, C: 14, S: 1, Oc-Haz. ’17.
Demirörs, Özge/ Hızal, Sevinç Arslan, Türk Ceza Hukuku Açısından Ötanazi, AÜHFD, C: 65, S: 4, ’16.
Gökcan, Hasan Tahsin, Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluk, 4. Bs, Seçkin Y, Ank. ’22.
İnceoğlu, Sibel, Ölme Hakkı, Ayrıntı Y, İst. ’99.
Kanadoğlu, Korkut, Türk Anayasa Hukukunda Sağlık Alanında Temel Haklar, TBBD, Y: 28, S: 119, Tem-Ağ. ’15.
Kuyurtar, Erol, Aktif ve Pasif Ötanazi Ayrımı Ahlaksal Bir Ayrım Mıdır?, FSBD, S: 17, Bahar ’14.
Onar, Ali Osman, Ötanazi, TBBD, Y: 34, S: 158, Oc-Şub. ’22.
Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 13. Bs, Seçkin Y, An. ’17.
Sulu, Muhammed, Ötanazi Üzerine, MÜHFHAD, C: 22, S: 2, Mrt. ’17.
Tacir, Hamide, Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı, On İki Levha Y, İst. ’11.
Taneri, Gökhan, Hasta ve Hekim Hakları ile Hekim Ceza Sorumluluğu, Bilge Y, Ank. ’15.
Ünver, Yener, TCK’da Sağlık Personelinin Ceza Hukuku Sorumluluğuna Yol Açabilecek Hükümler, (in: II. Uluslararası Sağlık Hukuku Sempozyumu), On İki Levha Y, İst. ’11.
