Ceza İnfaz Kurumlarında Kütüphane ve Kitaplık Hizmetleri (İK m. 61, m. 88)

PDF Formatında Okuyun: Ceza İnfaz Kurumlarında Kütüphane ve Kitaplık Hizmetleri (İK m. 61, m. 88)

A. DAYANAK POZİTİF HUKUK METİNLERİ

Okumak, herkes için evrensel haktır. H/t popülasyonunun, diğer bireylere kıyasla daha sınırlı okuma alışkanlığına sahip olması, onlar için kurum kütüphanelerinin (prison library) eğitim, rekreasyon ve rehabilitasyon programlarının önemli bir parçası olması gerçeğini değiştirmemekte, bilakis daha anlamlı kılmaktadır. Bu bakımdan kütüphane, normalleştirilmek istenen h/t’ler için adeta dış dünyaya uzanan bir “cankurtaran halatı” olarak sembolize edilebilir. Kütüphanenin en spesifik kaynağı olarak kitap, zamanın verimli kullanılmasını sağlayarak hayati bir bilgi kaynağı ve etkin bir yönetsel enstrümana dönüşebilir. Bu sonuç, cezanın iyileştirme ve topluma yeniden kazandırma amacına da hizmet eder. 

BM Asgari Standart Kurallar (SAK) m. 40 ve Avrupa Cezaevi Kuralları (ACK) m. 28/5’e göre, tüm infaz kurumları, her kategoriden suçlu için elverişli biçimde düzenlenmiş hem rekreasyonal, hem de eğitici/ öğretici yayınlar bulunduran bir kütüphaneye sahip olmalı ve h/t’ler kütüphane hizmetlerinin tümü ile kullanımı için teşvik edilmelidir. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin R (89) 12 s. TK m. 10’a göre, h/t’ler haftada en az bir kez direkt olarak iyi düzenlenmiş bir kütüphaneye gidebilmelidir. Avrupa Konseyi “Ceza İnfaz Kurumlarında Eğitim Raporu”na (Strasbourg, 90) göre, kurum kütüphanesi halk kütüphanesiyle (public library) aynı mesleki standartlarda işlev görmelidir. Tıpkı onlar gibi konusunda uzman bir kütüphaneci tarafından yönetilmeli, kültürel olarak çeşitlilik gösteren topluluğun farklı ilgi ve gereksinimlerine cevap verebilmeli; h/t’ler için açık erişim sunmalı ve okuma ile ilişkili çeşitli aktiviteleri içeren hizmetler sağlamalıdır. 

Bunun yası sıra IHLA’nın “H/t’lere Yönelik Kütüphane Hizmetleri Kılavuzu” (Guidelines for Library Services to Prisoners, GLSP, https://repository.ifla. org) ile infaz kurumu kütüphaneleriyle ilgili farkındalığı arttırmak ve temel bir kurum olarak standart ilkeler demeti geliştirilmiştir. Söz konusu ilkeler bağlayıcı olmamakla birlikte, önemli bir esin kaynağıdır. Uluslararası standartlarla uyumlu 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun (İK) m. 61/1 ve 88/1’de, kurumlarda verilecek kütüphane hizmetlerine ilişkin ana esaslar ortaya konulmuş, kurumlarda kurulacak kütüphane veya kitaplıkların kuruluş ve idaresi, donatılması, işleyişi, bunlardan yararlanma şekilleri ile ilgili esas ve usullerin ayrıntılarına ise anılan kanuni düzenlemeye dayanılarak çıkarılan “Ceza İnfaz Kurumları Kütüphane ve Kitaplık Yönergesi” (Kitap. Yön.)’nde yer verilmiştir. İK m. 61/1 yerine ayrı bir maddede (m. 88/1) h/t’lerin kütüphaneden yararlanma hakları olduğunun belirtilmesinin kanun yapma tekniğine aykırı olduğunu parantez içine almamız gerekir. Kitap Yön.’nin amacı; infaz kurumlarında bulunan h/t’lerin, Atatürk inkılap ve ilkelerine, Anayasa’nın başlangıcında ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı, kanunlara saygılı, vatan ve milletini seven, millî, ahlaki ve insanî değerlerle donatılmış, demokrasi ilkelerini benimsemiş ve hür düşünceye, sorumluluk duygusuna, hoş görüye sahip olarak yeniden topluma kazandırılmalarına, millî ve sosyal hayata intibak edecek şekilde hazırlanmalarına ve boş zamanlarını okuyarak değerlendirmelerine, eğitim müfredat programlarından beklenen sonuca ulaşılmasına yardımcı olmaktır (Kitap. Yön. m. 1). Çekimserliği bir noktaya kadar anlayışla karşılamakla birlikte, ülkemiz infaz kurumlarından hiç birisinin TKD, IFLA vb. ulusal veya uluslararası meslek dernekleri ya da örgütlerine üyeliğinin bulunmamasını temelde vizyonsuzluk olarak görmekteyiz.

Sistemsel bir kütüphaneyi oluşturan temel unsurlar; aşağıda ilgisi oranında açıklanan “mekân”, “personel”, “kullanıcı”, “derme” (koleksiyon) ve “bütçe”dir (Yılmaz, ’18, 192). 

B. MEKÂN (BİNA) VE EKİPMAN

Kurum kompleksi içinde kütüphaneye ayrılmış alanlar özel olarak kütüphanenin kullanımı, hizmet akışı ve işlevselliğine uygun düzenlenmelidir. Daha eski tesislerde kurulu kütüphanelerin etkinliğini artırmak için tesisin tadilatı gerekebilir. Kütüphane hizmetlerinin etkinlik ve başarısı büyük ölçüde hoş ve rahat bir fiziksel ortam sağlamasına bağlıdır (GLPS m. 4/1). Kütüphane, kurum içinde, tercihen eğitim bölümünde ya da ona yakın ve ulaşım açısından merkezi bir konumda olmalıdır. Kütüphane, h/t çoğunluğunun ve fiziksel engelli olanların da kolay ve rahatça erişimine uygun bulunmalıdır (GLPS m. 4/2). Kütüphane, özellikle okuma için işlevsel aydınlatmaya sahip olmalı, duvarları, yer zemini ve tavanı akustik düzenlemeye uygun yapılanmalıdır (GLPS m. 4/3). Kütüphanenin giriş katı, kullanıcı aktiviteleri, personel işlevleri ve materyal depolama/ sergileme için yeterli büyüklükte olmalı; özellikle teknik işlemler için personel çalışma kısmı, bilgisayar ekipmanı, dolaplar, kitap katalog çekmeceleri ve masalar, kütüphane materyalleri için raflar (kitaplar, dergiler, gazeteler, görsel işitsel materyaller), kitaplar ve tanıtım materyallerinin gösterimi için alan, okuma masaları ve sandalyeleri, dinleme bölümü, kullanıcılara ayrılmış bilgisayarlar, grup aktiviteleri gibi hizmet alanlarını kapsamalıdır (GLPS m. 4/4). Kullanıcıların çalışma/ oturma alanları; kurum nüfusunun en az % 5’ini veya kütüphane kullanımı izni olan kişilerin maksimumunu barındırabilecek büyüklüğe sahip olmalıdır. Masalar ve koridorlar dâhil olmak üzere her bir oturma alanı için 2,5 m2’lik yer ayrılmalıdır (GLPS m. 4/5). Raflar için 1.000 kitaba 15 m2’lik alan alacak biçimde yer ayrılmalıdır (GLPS m. 4/6). Personel çalışma alanı bir kişi için 9 m2 ayrılacak biçimde düzenlenmelidir (GLPS m. 4/7). 

Ülkemiz mevzuatına göre; kurumlarda, h/t’lerin eğitim ve iyileştirme çalışmaları ile ulaşılması hedeflenen amaçların gerçekleştirilmesini kolaylaştırmak ve pekiştirmek, kurumda görevli personel için gerekli eğitim ve iyileştirme çalışmalarında ihtiyaç duyulan yayınları hazır halde bulundurmak maksadı ile müdürü bulunan kurumlarda kurumun büyüklüğüne göre birer kütüphane, diğer kurumlarda ise birer kitaplık oluşturulur (İK m. 61/1; Kitap. Yön. m. 5/1). Görüldüğü üzere, kanun koyucu müdürü bulunan kurumlarda kütüphane kurulmasını zorunlu görmüştür. Kütüphanelerde veya kitaplıklarda verilen derslere kaynaklık edecek kitapların yanı sıra olanaklar ölçüsünde h/t’lerin boş zamanlarını değerlendirmelerini, okuma alışkanlığı edinmelerini ve kültür bakımından  ufuklarını geliştirmelerini sağlayacak kitaplar da bulundurulur (İK m. 61/1). “İnfaz kurumları”ndan kasıt; kapalı, YG kapalı, kadın kapalı, çocuk kapalı, gençlik kapalı, açık, GSM’ler ile çocuk eğitimevleridir. “Yayın” ise, her türlü edebî, bilimsel, kültürel veya dini alanda; yazılı, görsel, işitsel, yerli, yabancı, süresiz veya süreli eserlerini ifade eder. İnfaz kurumlarında kütüphane ve kitaplık için bağımsız bir oda veya uygun bir yer ayrılır (Kitap. Yön. m. 6/1). Kütüphane ve kitaplıkların amaca uygun şekilde donanımı için gerekli malzemeler eğitim kurulunca belirlenir. İhtiyaçlar kurum idaresince giderilir (Kitap. Yön. m. 6/2). Kütüphane ve kitaplıklarda; iç güvenlik, disiplin, yangın ve sabotajlara karşı her türlü güvenlik tedbirleri kurum idaresince alınır (Kitap. Yön. m. 6/3). Ne var ki, dayanak mevzuat hükümlerimiz yetersiz olduğu gibi, birçok kurum kütüphanemiz gerek sahip olması gereken minimum alan, gerekse alması gereken minimum kişi (yer) sayısı bakımından zikredilen IFLA standartlarını karşılamaktan uzaktır. Özellikle kapasitenin aşılması, nüfusu 500’ü aşan kurumlarda bu uyumsuzluğun giderek daha belirgin hissedilmesine yol açmaktadır.

Çocukların barındırıldığı kurum kütüphaneleri için tasarlanan mekân onların fiziksel, bilişsel, zihinsel gelişimine uygun olmalı ve onları her yönden desteklemelidir. Renk armonisiyle bezenmiş bir iç mekân ve yoğunlaştırılmış görsel efektler konseptiyle çocukları cezbetmeli, sosyalleşmeye olanak tanımalı, özel olarak düşünülmüş derme çocuk odaklı olmalı ve buralarda çocukla kitap ilişkisini kurma konusunda iyi eğitilmiş kütüphaneciler istihdam edilmelidir. Özellikle 0-6 yaş arası (okul öncesi dönem) çocuklar için ilgi çekici oyun fırsatları, boylarına uygun kitap stantları, yaşlarına hitap eden eğitici materyaller ve dinamik programlara erişim sunan bir kütüphanenin, okula hazırlık için gerekli olan okuryazarlık becerilerini geliştirmede kilit rol oynadığı kabul edilmektedir. Bu itibarla, yenilikçi tasarım; kitap, müzik, sanat ve diğer temalı sergi öğelerini iyileştirmenin yeni yollarına olanak tanıyan bir peyzaj içine yerleştirilmiş raflar ve depolama modülleri sistemine dayanmalıdır (Burkut, ’18, 163-178).

C. PERSONEL VE ÇALIŞMA ŞEKLİ

Büyüklüklerine bakılmaksızın bütün kurum kütüphaneleri; kütüphane bilimi alanında veya dengi bir diploması olan, konusunda uzmanlık eğitimi almış, gerekli nitelik ve becerilere sahip bir kütüphaneci (bilgi ve belge yöneticisi) tarafından yönetilmeli ve denetlenmelidir (GLPS m. 6/1). Nüfusu 500’ün üstünde olan bütün kurumlarda tam gün çalışacak “1” uzman kütüphaneci, nüfusu 1000’in üstünde olanlarda ise “2” uzman kütüphaneci yer almalıdır. Daha küçük nüfuslu kurumlar bir uzman kütüphaneci ile çalışma saatleri nüfus 0 – 300 arasıysa 24 saat, 301- 499 arasıysa 30 saat olacak şekilde düzenlenebilir: (GLPS m. 6/2). İlâve diğer personel kurumun gereksinimlerine uygun biçimde istihdam edilmelidir. Toplam personel sayısı kurum nüfusuna göre değişkenlik gösterir (GLPS m. 6/3). Kütüphane personelinin hepsi direk kullanıcı hizmetleri sağlamak ve işlemsel destek için gerekli mesleki ve teknik niteliklere sahip olmalıdır (GLPS m. 6/4). Kütüphane personeline mesleki organizasyonlara katılma ve mesleki gelişim ile devamlı eğitim programlarına devam etme olanakları sunulmalıdır (GLPS m. 6/9). Özellikle çocukların barındırıldığı kurum kütüphanelerinde istihdam edilen personel çocuk psikolojisi ve gelişimi, okuma-yazma teorileri ve çocuk edebiyatı konusunda bilgili olmalı, bu hususta periyodik olarak hizmet içi eğitimden geçirilmelidir (Öçalan, ’18, 112). 

Kurum kütüphanesinde ayrıca hükümlülerin de görevlendirilmesi mümkündür. Bu kişiler; yetenek, beceri, deneyim ve kütüphane işlem ve süreçlerine aşinalıklarına göre seçilmelidir (GLPS m. 6/11). Kitap. Yön. m. 20/1’e göre de, idare ve gözlem kurulu (İGK) kararıyla, iyi hâlli ve öğrenim seviyesi yüksek olan hükümlüler veya aynı özellikleri taşıyan istekli tutuklular, kütüphane veya kitaplık sorumlusuna yardımcı olarak çalıştırılabilir.

Ad. Bak Mem. Sınav, At. ve Nakil Yön. m. 6/2’de kütüphaneci kadrosuna atanabilmek, fakülte veya yüksek okulların ilgili bölümlerinden mezun olmak şartına bağlanmıştır. Ne var ki, ülkemizdeki kurum kütüphanelerinin hemen hiç birinde kütüphaneci bulunmadığından eğitim birimlerinde görevli öğretmenlere sorumluluk verilmekte, infaz korumu memurları (İKM) ise onların yardımcısı konumda günlük hizmetleri yerine getirmektedir. Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmelik (İY) hükümlerine göre, kurumdaki kütüphane çalışmaları eğitim ve öğretim servisince yürütülür (İY m. 14/1). Söz konusu servislerde öğretmen, eğitim uzmanı ve kütüphaneci görev yapar (İY m. 14/1). Kütüphaneci bulunmadığında, kurum en üst amiri tarafından onun görevlerini yerine getirmek üzere kurum öğretmenleri ve eğitim uzmanlarından birisi görevlendirilir (İY m. 14/2-ç; Kitap. Yön. m. 19/1). Kurumda öğretmen veya eğitim uzmanı da bulunmadığında, kütüphane veya kitaplıklarda kurum en üst amirince bir personel görevlendirilir (Kitap. Yön. m. 19/2). Kitaplık ve kütüphaneyi sevk ve idare etme, açıp kapatma, gelen eserlerin kaydını yapma, bakım ve muhafazasını, dağıtılıp toplanması, kütüphane ve kitaplık olarak ayrılan yerin düzeni ile her türlü ihtiyaçlarını tespit etme, iş birliği yapılan diğer kamu kurum ve kuruluşlarına ait kütüphaneler ile ilgili gerekli iş ve işlemleri yürütmeden kütüphaneci sorumludur (İY m. 14/3; Kitap. Yön. m. 19/1). Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü (CTE)’nün 21.2.20 t. ve 32011 s. ile 14.8.20 t. ve 95211 s. genel yazılarında; en az 1 personelin kütüphane memuru olarak görevlendirilmesi, ancak eğitim ve öğretim servisi memuru, kütüphane memuru ve manevi rehberlik birimi memuru olarak farklı kişilerin görevlendirilmesi, bu görevlilere ait UYAP rollerinin kesinlikle aynı personele verilmemesi, görevlendirilen bu personellerin makul bir gerekçe olmadıkça değiştirilmemesi, değiştirilmesinin zorunlu olduğu durumlarda, değiştirilme nedeninin ve yeni görevlendirilen personele ait bilgilerin en geç 15 gün içinde CTE’ye gönderilmesi, kütüphane görevlisi personelin kütüphane dışında başka bir birim veya serviste görevlendirilmemesine özen gösterilmesi istenmiştir.

Ç. BİLGİ TEKNOLOJİSİ

Kütüphane, kurumun güvenliğine zarar vermemesi koşuluyla, uluslararası standardizasyona uygun formattaki bir bibliyografik veri tabanına (MARC 21) dayanan otomasyon üzerinden ödünç verme sistemi ve katalog sistemi kullanmalıdır (GLPS m. 5/1-2). Bilgiye, eğitime ve rekreasyona yönelik gereksinimler için kullanıcıların multimedya yazılımı olan bilgisayarlara erişimi önemle önerilir (GLPS m. 5/3). Kütüphanecilerin enformasyon sorularına yanıt verebilmesi, web tabanlı kütüphane kataloglarını kullanabilmesi, meslektaşları ve yayıncı vb. ile iletişim kurması, uzaktan öğrenim dersleri alabilmesi ve kütüphaneler arası ödünç vermeye katılabilmesi için internet ve e-mail erişimi bulunması gerekir (GLPS m. 5/4). Uygulamada kurum kütüphanelerinde konsorsiyum ve işbirliği ağına dâhil olmasını sağlayacak uygun bir otomasyon sistemi ile elektronik/ çevrimiçi katalog (OPAC) sistemi ve güvenlik kaygısıyla kullanılmayan internet ağına olan ihtiyaç, UYAP üzerinden söz konusu işlemler yerine getirilerek büyük oranda giderilmiştir. 

Elektronik ortamda kayıtların tutulmasına başlanılan kurumlarda, istatistik sonuçları, defter ve formlarla birlikte tüm kayıt ve bilgiler ayrıca elektronik ortamda tutulur ve saklanır. Elektronik ortamda tutulan kayıtların ihtiyacı karşıladığının tespiti hâlinde, defter ve formların yazılı olarak kayıtlarının tutulması uygulamasından vazgeçilebilir (Kitap. Yön. m. 38/1). Tüm kurumlarda söz konusu kayıtlar UYAP veri tabanı üzerinden gerçekleştirilmektedir. BİGM tarafından UYAP Kütüphane Raporları tasarlanmış, tüm kütüphanelerin yayın sayılarına erişim imkânı getirilmiştir. CTE’nin 8.12.20 t. ve 138689 s. yazısıyla, kütüphane ekranlarında yapılan kayıt, düşüm, güncelleme, kitap dağıtımı vb. işlemlerin UYAP’a doğru ve eksiksiz şekilde işlenmesi gerektiği belirtilmiştir. CTE’nin 14.8.20 t. ve 95211 s. genel yazısında, en az 1 personelin kütüphane memuru olarak görevlendirilmesi, daha önce eğitimi katılmamışsa İl Kült. Turz. Müd. tarafından verilecek “Temel Kütüphanecilik Eğitimi”ne katılımının sağlanması, eğitim alan personelin KOHA Otomasyon Programı’nı kullanabilmesi ve kullanıcı şifresi alabilmesi için kişisel bilgilerinin İl Kült. Turz. Müd’ne bildirilmesi, infaz kurumu kütüphanelerindeki bilgisayarlara KOHA sisteminin kurularak çalışır hâle getirilmesi istenmiştir. Şüphesi kurum kütüphanesiyle halk kütüphanesi arasında ortak otomasyon ağı oluşturulması, dermeden yararlanılmasını daha işlevsel hâle getirecektir. Uygulamada bu sorun, kurum kütüphanesi personelince halk kütüphanesi KOAH sistemi kullanılarak aşılmaktadır.

D. DERMENİN OLUŞTURULMASI (KÜTÜPHANE MATERYALLERİ)

Bir kurum kütüphanesinin stratejik duruşu, hedef kitlesinin gereksinimlerine hitap derecesiyle ölçülür. Kütüphanenin olmazsa olmaz unsuru “dermesi”dir (Johnson, ’09, 9). Derme, “aynı türden bir araya getirilmiş şeylerin hepsi, koleksiyon” anlamına gelir (https://www.tdk.gov.tr). Kütüphanenin amacı ve hedef kitlesi alınacak materyalin seçiminde belirleyici olmakla birlikte, genel olarak güncel, doğru, tarafsız ve estetik gibi evrensel kabul gören ölçütler gözetilmelidir. Doğru materyal seçiminde nicelik kadar nitelik önemlidir. Derme geliştirme süreci; toplum analizi, seçim, seçim politikası, sağlama, ayıklama, değerlendirme ve koruma gibi unsurları içerir (Cengiz vd, ’19, 6, 22). Kurum kütüphane veya kitaplığına alınacak veya kabul edilecek yayınların; iyileştirme  ve eğitim  programları ile derslere kaynaklık edici; h/t’lerin  genel ve mesleki bilgilerini artırıcı, onların insan, yurt ve millet sevgisini güçlendirici, manevî kalkınmalarını sağlayıcı; boş zamanlarını değerlendirmelerini, okuma alışkanlığı edinmelerini ve kültür bakımından ufuklarını geliştirmelerini sağlayıcı nitelikte olması ve Atatürk milliyetçiliği, ilke ve inkılaplarına uygun olması aranır (Kitap. Yön. m. 12). Bir kurum kütüphanesinde; dermenin kuvvetli ve zayıf yönleri belirlenmeli, bağlı olduğu kuruluşun amaçları ve özel programını da göz ardı etmeyerek kullanıcı beklentilerine öncelik verilmeli, çok dilli kullanıcıların ihtiyaçlarını gidermeye özen gösterilmeli, her yıl dermesi akılcı yolla en az % 10’u kadar yeni yayınla güçlendirilmeli, düzenli olarak yeni yayınlar takip edilmeli, konu ağırlığının dengede olması sağlanmalı ve ayıklama işlemi düzenli aralıklarla ve mutlaka her yıl yapılmalıdır.

Kütüphane dermesi; kullanıcı (user) odaklı bu temel gerçekten hareketle h/t’lerin bilgiye yönelik, eğitsel, kültürel, rekreasyonal ve rehabilitasyona yönelik gereksinimlerini karşılamak üzere basılı ve diğer formatlarda materyalleri içine almalıdır (GLPS m. 8/1). Kütüphane dermesine düzenli aralıklarla yeni materyaller katılmalıdır (GLPS m. 8/2). Materyaller, kurum nüfusunun demografik bileşimine dayalı bir derme yönetim politikasına göre seçilmelidir. Bu politikada, kuruma tehdit oluşturduğu bilinen özel bir yayın olması dışında, açık seçik biçimde materyal seçiminde sansür uygulanmamalıdır. Politikada; h/t’lerin etnik/kültürel bileşimi, yaşları, okuma düzeyleri, eğitim geçmişleri ve dilleri, toplumla yeniden bütünleşmeleri için yararlı olacak materyal gereksinimi, referans ve kurumun sunduğu programları destekleyen diğer materyallere duyulan gereksinim (madde ve alkol tedavisi, öfke denetimi, çocuk bakımı, okuma yazma öğretimi, sanat ve müzik gibi) dikkate alınmalıdır (GLPS m. 8/5). Yüksek talep gören yayınların fazla sayıda kopyaları bulundurulmalıdır. Geleneksel basılı yayınları kullanamayan h/t’lerin (fiziksel ya da zihinsel engelli olanlar ile okuma ve öğrenme problemi olanlar da dâhil) gereksinimlerini karşılamak için alternatif materyaller temin edilmelidir (GLPS m. 8/10, 9/1). Minimum yeterlilikte bir derme, en az şu sayıda materyalleri kapsamalıdır. Kitaplar: 2000 kitabı olan bir derme ya da bir h/t için 10 kitap; mümkünse bu sayı daha fazla da olabilir. Dergiler: Minimum 20 dergiyi içeren bir derme veya her bir h/t için bir dergi aboneliği, mümkünse bu sayı daha fazla da olabilir. Gazeteler: Bölgesel, ulusal ve yabancı gazetelerin sayısı, h/t nüfusunun temsil ettiği coğrafi bölgeler/ ülkeler dayanak alınarak kararlaştırılmalıdır (GLPS m. 8/11). Bütün kütüphane materyalleri ulusal ve/veya uluslararası standartlara göre sınıflandırılmalı ve kataloglanmalıdır (GLPS m. 8/12). Kütüphane materyalleri iyi durumda tutulmalı, üzerlerinde yer numaraları etiketi bulunmalı ve açık ve kolay erişime açık biçimde bulundurulmalıdır (GLPS m. 8/13). Tarama becerilerini arttırmak, derme yönetimi ve etkin kullanımı için otomasyon üzerinden bir kataloglama ve ödünç verme sistemi mutlaka önerilmektedir (GLPS m. 8/14). Düzenli kullanıcı memnuniyeti anket ve araştırması yapılması, taleplerin dikkate alınmasında yarar vardır (GLPS m. 10/1).

Ulusal mevzuatımıza göre; kurum kitaplık veya kütüphanesine satın alma, bağış ya da ödünç alma gibi yollarla kazandırılacak süreli ve süresiz yayınların türleri ve sayıları, h/t’lerin talepleri de değerlendirilmek suretiyle kütüphaneci veya öğretmenlerin teklifi, eğitim kurulunun onayı ile belirlenir (İY m. 31/1-f; Kitap. Yön. m. 8/1). Aynı şekilde kuruma satın alma, bağış ya da ödünç alma gibi yollarla gelen yayınların, kitaplık ya da kütüphaneye kabul edilip edilmemesine eğitim kurulu karar verir (İY m. 31/1-g; Kitap. Yön. m. 8/2). Kurum kütüphane ve kitaplıklarına konulacak süreli ve süresiz yayınlar, aynı Yön. m. 11 ve 12’de belirtilen esaslara göre eğitim kurulunca incelenir (Kitap. Yön. m. 10/1). Eğitim kurulunca uygun bulunmayan yayınlar, gereğinin takdiri için CBS’ye gönderilir (Kitap. Yön. m. 10/2). Bakanlık tarafından sağlanan yayınların, CTE tarafından; anılan Yön. hükümlerine uygun olup olmadıkları araştırılır, uygun görülenler kurumlarına gönderilir (Kitap. Yön. m. 10/3). Resmî kurumlar, üniversiteler, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile mahkemelerce yasaklanmamış olması koşuluyla Bak. Kur.’nca vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve kamu yararına çalışan dernekler tarafından çıkartılan gazete, kitap ve basılı yayınlar incelenmeksizin kitaplık ve kütüphanelere konulur (Kitap Yön. m. 10/4). CTE’nin 5.1.22 t. ve 840 s. yazısıyla, bağış yoluyla kuruma gelen yayınlardan dini içerikli olanların manevi rehberlik birimince incelendikten sonra eğitim kuruluna sunulması, yıpranma, eskime ve sayfalarında eksiklik bulunan yayınların geri dönüşüme gönderilmesi istenmiştir.

Eğitim kurulunca kabul edilen yayınlar, üzerine, “görüldü” kaydı konulduktan ve kuruldaki bir üye tarafından imzalandıktan sonra kütüphane veya kitaplığa gönderilir (Kitap. Yön. m. 13/1). CTE’nin 14.5.10 t. ve 56465 s. yazısında, eğitim kurulunca kurum kitaplık ve kütüphanelerine konulması uygun bulunan yayınlara ambar memurluğu tarafından UYAP üzerinden demirbaş numaraları verilmesi, yayınların kayıt, sayım, düşüm ve devir işlemlerinin Taşınır Mal Yön. hükümlerinde belirtilen esas ve usullere göre yapılması, yayınların sisteme kaydedilmeksiniz bekletilmemesi istenmiştir. Her kütüphane ve kitaplıkta, kitaplık demirbaş kayıt defteri ile tasnif defterleri tutulur. Kabul edilen yayınların ilk ve son sayfaları eğitim kurulu tarafından mühürlendikten sonra defterlere kaydedilir (Kitap. Yön. m. 14/1/2). Kaydedilen yayınlar, kurumun adı ile demirbaş ve tasnif numaralarını içeren kaşe ile damgalanır, her iki numarada yayın üzerine yazılır (Kitap. Yön. m. 15/1). Bağış yolu ile temin edilen yayınlar kaydedildikten sonra, bunlara verilen demirbaş ve tasnif numaraları derhal bağış sahiplerine bildirilir (Kitap. Yön. m. 16/1). Yayın arama fişleri, yayının konusu, adı, kitap ise yazarın adı esas alınmak suretiyle ayrı ayrı düzenlenir ve varsa elektronik ortamda, yoksa ayrı bir yerde muhafaza edilir. Bu sistem, illerdeki ilgili müdürlük elemanları ile işbirliği yapılarak kurulur ve işletilir. Kitaplıklarda, bu sistem uygulanmayabilir. Bu halde yayınlar, konularına göre ayrı bölmelerde muhafaza edilerek hizmete hazır halde tutulur (Kitap. Yön. m. 17/1-4). Her kütüphane ve kitaplıkta bir yayın dağıtım defteri tutulur (Kitap. Yön. m. 18/1). Uygulamada söz konusu defterler fiziki olarak tutulmamakta, buna ilişkin gereklilik ağırlıklı olarak Maliye Bak. TKYS sistemiyle entegreli UYAP veri tabanı üzerinde ilgili hanelere bilgi işlenerek yerine getirilmektedir.

“Katalog”, kütüphane dermesinde mevcut yayınların yazar, başlık ve konusuna göre alfabetik biçimde sıralandığı listedir. Örgütsel yapıda katalog, bibliyografik bilginin yanı sıra, bilginin ait olduğu materyalin yerleşim bilgisini de içerir (Arıkan, ’05, 28). Kurum kütüphanelerinde bu kataloglar makine tarafından okunarak kâğıda dökülmekte ve kullanıcıların erişimine sunulmaktadır. Nesne ve kavramları ortak karakteristiklerine ve onları birbirlerinden ayırt eden niteliklerine göre mantıksal bir hiyerarşi çerçevesinde sınıflara, alt sınıflara ve daha alt sınıflara ayırma şeklindeki işlemler dizisi ise “sınıflandırma” olarak anılmaktadır. Bu işlem, dermenin mantıksal bir bütünlük içinde ayrı ayrı gruplandırılmasını temin eder (Demir, ’11, 399-400). Dünya kütüphanelerinde genellikle “DOS/ DDC” (Dewey Decimale Classification), “BC” (Bliss Bibliographic Classification), “LCC” (Library of Congress Classification), “CLC” (Chinese Library Classification) ve “CC” (Colon Classification) bilgi (veri tabanı) sınıflandırma sistemleri kullanılmaktadır. Ülkemiz kütüphanelerinde ’93’ten beri çoğunlukla açık raf düzenine (open stocks) uygunluğu nedeniyle DOS (Dewey Onlu Sınıflama) sistemi tercih edilmektedir. Nitekim Kitap. Yön. m. 17/1’de, infaz kurumu kütüphanelerinde bulunan yayınların “Dewey Onlu Tasnif” sistemine göre düzenleneceği hükme bağlanmıştır. CTE’nin 14.5.10 t. ve 56465 s. yazısında, kurum kütüphanesinde bulunan yayınların sisteme kaydedilmeden bekletilmemesi, kütüphane sorumlusu memur tarafından DOS sistemine göre tasnif edilerek kütüphanelere yerleştirilmesi istenmiştir. DOS sisteminde kitaplar konu ve içeriklerine göre kendileri için tespit edilmiş sayısal değerlerle çeşitli disiplin başlıkları altında tasnif edilirler (www.oclc.org/dewey). Kullanıcı aradığı kitabı ve o kitapla aynı konu ve türdeki kitapları aynı numara altında yan yana görme ve kolay bir şekilde bulma olanağına sahiptir. DOS sisteminde -yazar ismiyle ilgili özel uygulamalar hariç- tasnif harfle değil sadece rakamlarla yapılır. DOS sistemi, geçmiş zamanlardan bu yana, dünyada var olan bütün bilgi alanlarını aşağıdaki tablodan da görülen on ana disipline (bölüme) ayırmış, bu alanlardan her birini üç basamaklı sayılarla göstermiştir. Konu ayrıntılı hâl aldıkça hiyerarşiye uygun olarak daha spesifik numaralar kullanılır. Yayınlar on ana disiplin ardından konu özelleştikçe yine onlu biçimde daha alt konulara göre basamaklanarak ayrılır. Relatif indeks ve notasyon (işaretleme, kodlama) sistemiyle her bir kitap, konusuna göre ayrı bir bölümde kendine yer bulur. Relatif indeks herhangi bir konunun farklı disiplin başlıkları altında değerlendirilmesini sağlayan önemli bir unsurdur. Temel sayısal değerin sonuna konan noktanın akabinde verilen sayısal değer, bu ayrıntılı tasnife imkân tanır. Eklenen her bir rakam, tasnifi daha ayrıntılı hale getirir (Güven-Şahin, ’17, 415-416). Belirtelim ki, ehil personel yetersizliği ve hizmet içi eğitim eksikliğinin kurum kütüphanelerinin birçoğunda sistemin hatalı uygulanmasına yol açtığı göze çarpmaktadır. 

Derme, Açık Raf Sistemi ile hizmete sunulur. Kütüphane materyali konularına göre ve kendi içinde yazar soyadına göre alfabetik olarak raflara yerleştirilir. Derlenen materyal; depolarda demirbaş numaralarına göre raflar tam olarak dolacak şekilde yerleştirilir. Ancak kitapların fazla sıkıştırılmamasına dikkat edilir. Süreli yayınlar, açık raflarda ve süreli yayın adına göre alfabetik olarak konulur. Materyal konu numarasına göre, rafa soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru yerleştirilir. Yerleştirilmesi sırasında birinci dolabın birinci rafı yerleştirildikten sonra ikinci rafa geçilir ve bu uygulama aynı sıralamayla devam eder. Konu numarasına göre yerleştirmelerde; daha sonra aynı konuda kitap geleceği düşünülerek her konu ile ilgili bölümün sonunda rafta belli bir miktar boşluk bırakılır. Kitap dışı materyal (CD, CD-ROM, DVD vb.) kitapların yerleştirildiği raflardan ayrı bir raf veya dolaba konularına göre (ör. kapakları camlı, rafları bir CD kabının sığabileceği genişliğe sahip fiziksel özellikleri taşıyan dolap vb.) yerleştirilir (KYGB-12/7 s. Gen. m. 25).

Kurum dermelerinde kurumsal bazda yapılmış gazete ve dergi gibi süreli yayın aboneliklerinin bulunmaması ciddi eksikliktir. CTE tarafından her ay kurum kütüphanelerine Sesleniş, Değer, Bilim Teknik ve Diyanet Aile/ Çocuk dergilerinin gönderilmesi ihtiyacı karşılamamaktadır. 

Derme özellikle ansiklopediler, sözlükler, rehberler ve el kitapları gibi danışma kaynaklarıyla genişletilmelidir. 

Kurum kütüphanesi dermesinde h/t’lerin başta güncel mevzuat içerenleri başta olmak üzere yargısal başvuru yolları, dava açma, dilekçe yazma vb. hukuki sorunlarına çözüm bulabilecekleri ayrı bir hukuk materyalleri bölümü olmalıdır. 

IFLA Çocuk Kütüp. Hiz. İlkeleri’ne göre çocukların barındırıldığı kurum kütüphaneleri çocuk odaklı olmalı; sadece materyale erişimin sağlandığı yer değil aynı zamanda bir yaşam merkezi olarak kullanılmalı, dermelerinde çocukların yaş grubuna (0-3, 3-6, 12-18) göre özel gereksinimleri ve ilgi alanları dikkate alınmalıdır. B bakımdan çocuk kütüphaneleri sessiz değil yaşayan mekâna benzetilebilir. Çocukların kaldıkları yetişkin kurumlar kütüphanelerinde çocuklara hitap eden yayınlar bölümü teşkil edilmelidir. 0-14 yaş arası çocuk bölümlerinde; çocukların gelişimine uygun kitap, kitap dışı materyaller (dergi, çizgi romanlar, broşür, CD, DVD vb.), oyuncaklar ve öğrenme oyunları bulundurur. Çocuk kütüphaneleri veya çocuk bölümleri fiziki açıdan, çocuklara seslenecek şekilde düzenlenir. Kütüphane içindeki materyal herhangi bir çarpma veya düşmede zarar vermeyecek veya zararı en aza indirecek biçimde olmalıdır (KYGM-12/7 s. Gen. m. 38).

E. DERME SEÇİMİNDE SANSÜR

Halk kütüphanesinde olduğu gibi kurum kütüphanesi dermesinin de prensip olarak kullanıcıların gereksinimleri ve ilgi alanlarına göre oluşturulması esastır. Bununla birlikte, h/t’lerin genel kullanıcı gruplarından patolojik veya karakteristik kimi farklılıklar taşıdıkları ve infaz kurumlarının kendine özgü yapısından kaynaklanan bazı potansiyel riskler bulunduğu da göz ardı edilmemelidir (Coyle, ’87, 81). Mahkemelerce yasaklanmış olan (ör. 5187 s. Basın K. m. 25/2 uyarınca), mahkemelerce yasaklanmamış olsa bile, kurumun güvenliğini tehlikeye düşürdüğü veya müstehcen haber, yazı, fotoğraf ve yorumları kapsadığı eğitim kurulu kararıyla tespit edilen hiçbir yayın kuruma kabul edilmez (Kitap. Yön. m. 11/1-a ve b). Yayının mahkemece yasaklanmamış olması; kurum kütüphaneleri yanında halk kütüphanelerinde de aranan bir koşuldur. Silah yapımı (bomba gibi) ya da suç işleme (firar planı, alkol yapımı, örgüte katılım, dövüş sanatı gibi) hakkında bilgi veren, belli bir gruba karşı soykırım ya da nefreti savunan ya da teşvik eden, şiddet ya da çocukların dâhil edildiği cinsel içerikli yayınlar kurum güvenliğini tehdit eder. Kuruma gelen her türlü yayının, kurum disiplinini, düzenini veya güvenliğini bozan ya da tehlikeye düşüren, hükümlülerin iyileştirilmesi amacına ulaşmayı zorlaştıran veya müstehcen haber, yazı, fotoğraf ve yorumları kapsayan nitelikte olup olmadığına karar vermek eğitim kurulunun görevleri arasındadır (İY m. 31/1-ğ). CTE’nin 30.5.19 t. ve 90418 s. yazısında, yasaklı yayın kapsamında olmamasına rağmen pedofili, müstehcen ve şiddeti özendirecek içeriği haiz yayınların kütüphane ve kitaplıklarda bulundurulmaması gereği vurgulanmıştır. CTE’nin 27.5.21 t. ve 50875 s. yazısında, bağış kampanyalarından elde edilen yayınlardan İK m. 62/3 kapsamına girenlerinin il kült. turz. müd’ne teslim edilmesi istenmiştir.

F. KÜTÜPHANE VE DERMEYE ERİŞİM 

1. Kütüphaneye Erişim

Gelenekçi anlayıştan yenilikçi politikaya doğru bir dönüşümün yaşandığı günümüzde, kurum kütüphanelerinin sadece materyallerin korunduğu alanlar olmadığı, kullanıcı odaklı (buluşma ve sosyalleşme gibi) hizmetlerin sunulduğu birer mekân olduğu göz ardı edilmemelidir. H/t’ler sınırlanmaksızın her hafta materyaller arasında seçim yapabilmeli ve onları inceleyebilmeli, kütüphaneler arası ödünç verme hizmetinden yararlanabilmeli ve kütüphane tarafından organize edilen kültürel aktivitelere katılım sağlayabilecek yeterlilikte sürelerle kütüphaneyi ziyaret edebilmelidir (GLPS m. 3/2). Kütüphane kullanımı saatleri kurumdaki eğitim programları ve diğer düzenlemelerle uyumlu olmalıdır; böylece saatler arasında çakışma engellenmiş olur (GLPS m. 3/3). Ulusal mevzuatımıza göre; genel iyileştirme programı uygulanmayan h/t’ler, her zaman kütüphaneden yararlanabilir (İY m. 73/6). Burada sözü edilen, kurum kütüphanesi dermesine değil, bizzat kurum kütüphanesine gitmek şeklindeki fiziki erişimdir. Bunu göre, iyileştirme programları kapsamında kütüphaneden yararlanma faaliyetine katılabilecek durumdaki h/t’ler PSYS tarafından belirlenerek İGK’ye sunulur (İY m. 12/2), İGK tarafından kütüphaneden yararlanacaklar hakkında karar verilir (İY m. 28/1-e). İGK kararıyla, iyi hal gösteren h/t’ler, kütüphanede bulunan yayınları okumak, araştırma yapmak veya etüt çalışmalarında bulunmak üzere, kütüphaneden yararlanabilirler. Ancak kütüphaneden aynı anda yararlanmak isteyenlerin sayısı, kurum güvenliğini tehlikeye düşürmeyecek şekilde İGK tarafından belirlenir. H/t’lerin kütüphane çalışmaları sırasında, yeteri kadar İKM hazır bulundurulur (Kitap. Yön. m. 27/1-2). Kütüphanede çalışmaya getirilen bu sınırlamanın h/t’lerin ”iyi hâl” göstermeleri koşuluna bağlanması, ödül sistemini çağrıştırmakta ve uluslararası IFLA standartlarına aykırılık oluşturmaktadır (Demir, ’11, 321-322). Güvenlik kaygısını gereğinden fazla ön plana çıkaran ve kütüphanenin toplumsal imajını zedeleyen bu kısıtlamaya uygulamada genellikle uyulmaması olumlu gelişmedir. 

Kütüphane Dermesine Erişim

 a) Kurum Kütüphanesi Dermesine Erişim

 3. yy. başından beri zindan benzeri hücrelerde dahi h/t’lerin en azından dini nitelikte kitap okuyabilme şansları olmuştur (Vogel, ’95, 4). 20. yy. başından itibaren infaz kurumlarında kitapların tedavi edici işlevi bulunduğundan hareketle kütüphane hizmetlerine mesleki standartlar kazandırılmaya başlanmıştır (Wilkins, ’77, 120). Gerçekten seçkin bir dermeye erişim; kurumda tutulanların bolca sahip oldukları boş zamanlarını daha yapıcı şekilde değerlendirmelerini sağlayacak, resosyalizasyona dönük faaliyetlerin başarıya ulaşmasına yardımcı olacak ve kurumda barışçıl bir atmosfer tesis edecektir. Modern kütüphanecilik bugünkü vizyonunu, tarihsel süreçte yaşanan pek çok mücadeleye borçludur. Günümüzdeki kabule göre, kütüphane hizmetlerine erişim (access); kurumda içinde bulunduğu güvenlik sınıfı ya da bölümü ne olursa olsun tüm kullanıcı popülasyonuna açık olmalı; erişim yalnızca kütüphane kuralları ihlal edildiği belgelendirildiğinde kısıtlanmalıdır (GLPS m. 3/1). Tecritteki h/t’ler (hastane koğuşu, tedbiren tekli odada tutulma, hücreye konulma vb.) elektronik ya da basılı formattaki bir kütüphane derme kataloğuna erişebilmeli ve ana dermeden veya kütüphaneler arası ödünç verme kanalıyla materyal talep edebilmelidir (GLPS m. 3/5). Sınırlandırılan konut birimlerinin her birinde ayrı ayrı en azından 100 popüler ve güncel kitap ya da her bir h/t için 2 kitap (hatta mümkünse daha fazla sayıda kitap) bulunduracak biçimde bir “geçici kitap dermesi”ne (deposit colection) erişim sağlanabilmelidir. Bu derme ayda en az bir kez değiştirilmelidir. Her h/t bu dermeden bir haftada en az iki adet kitap seçip alabilmelidir (GLPS m. 3/6). 

Ulusal mevzuatımıza göre; h/t’ye kurum kütüphanesinden yararlanma imkânı verilir (İK m. 61/2). Kurum kütüphane ve kitaplıkları ile gezici kitaplıklardan yararlanma esas ve usulleri Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir (İY m. 73/5). Eğitim kurulu; h/t’ler ile personelin, yayınlara karşı ilgilerini artırmak amacıyla özendirici çalışmalar (konferans ve seminer gibi) yapar (İY m. 31/1-h; Kitap. Yön. m. 25/1). Kurum kitaplık ve kütüphanelerinde bulunan yayınlardan, öncelikle h/t’lerle kurum personeli yararlanır (Kitap. Yön. m. 26/1; İY m. 73/1). Genel iyileştirme programı uygulanmayan h/t’ler, her zaman kütüphaneden yararlanabilir (İY m. 73/6). İyi hallilik değerlendirilirken hükümlünün kitap okuma alışkanlığının da dikkate alınması (İyi Hal Yön. m. 3/1-i), yayınlara olan talebi ciddi derecede artırmıştır. Kütüphanede sigara içilmesi, herhangi bir şey yenmesi veya yüksek sesle konuşulması gibi çalışma ortamını bozucu davranışlara izin verilmez (Kitap. Yön. m. 29/1). 

Yayınlara ait bilgiler ve tasnif numaralarını gösteren listeler ile yayınların eskimesini, yıpranmasını ve kirlenmesini önleyici tedbirleri içeren talimat hükümlü ve tutuklulara duyurulur (Kitap. Yön. m. 28/1). Yayınlardan yararlanmak isteyenler, Ek-1 sayılı “Yayın İsteme Formu” doldurup, kütüphane veya kitaplık sorumlusuna verir (Kitap. Yön. m. 34/1). Oda veya koğuşta okunmak üzere, kütüphane ve kitaplıklarda bulunan süreli ve süresiz yayınlar, kütüphane ve kitaplık görevlileri tarafından h/t’lere anılan forma göre zimmetle teslim edilir (Kitap. Yön. m. 30/1, 34/2). Yayınlar okuyucularına teslim edilmeden önce, “Yayın İsteme Formu” ile karşılaştırılır ve formda bulunan bilgilerle birlikte, formda yer almayan fakat yayın üzerinde bulunan; basıldığı yer ve yılı, fiyatı, demirbaş ve tasnif numarası ile teslim tarihi Yayın Dağıtım Defterine işlenir (Kitap. Yön. m. 35/1). Verilecek yayın sayısı, kütüphane ve kitaplık hizmetlerini aksatmayacak, oda veya koğuş düzenini bozmayacak şekilde, oda veya koğuştaki h/t mevcudu ile kütüphane veya kitaplıkta bulunan yayın sayısı dikkate alınarak eğitim kurulu kararıyla belirlenir (Kitap. Yön. m. 30/2). Yrg, AY m. 74/1, İK m. 3/1, 76/1, mül. İnf. Tüz. m. 106/1-3 (İY m. 89/1-3) uyarınca h/t’nin kurum kütüphanesinden okumak üzere talep edebileceği kitap sayısının (ayda en fazla 5 kitap okuyabileceği gerekçesiyle kitap, dergi ve yayın adı altında ayda en fazla 5 yayın talep dilekçe verebileceği şeklinde) sınırlandırılamayacağını haklı olarak belirtmiştir (1. CD. 23.1.17, 16/5975, 17/84). Verilen yayınlar, en çok 15. günün sonunda kütüphane veya kitaplığa iade edilir. Bu sürenin bitiminde, sürenin uzatılmasını isteyenlere; yayın adedine, yayına gösterilen ilgiye ve faydalanma maksadına göre kütüphane veya kitaplık sorumlusu tarafından ek süre verilebilir (Kitap. Yön. m. 30/3). Düzenlemede istek hâlinde sürenin kaç kez uzatılabileceği açıkça belirtilmediğine göre, birden çok kez ek süre verilebileceğini kabul etmek gerekir. Uygulamada genellikle h/t’lerin yayın talep dilekçeleriyle yetinilmekte, ayrıca Yayın İsteme Formu düzenlenmemektedir. Kitap. Yön.’nin uygulamanın gerisinde kalarak güncelliğini yitirdiği dikkate alınarak bir an evvel yeniden kaleme alınması gerekmektedir. 

Kütüphane tarafından sunulan hizmet ve kaynakların kullanıcıyı ne kadar memnun ettiğini ölçmek amacıyla her kütüphane yılda 1 kez kullanıcı memnuniyet anketi uygular. Kütüphaneler anket sonuçlarına göre hizmetlerin niteliğini yükseltecek tedbirleri alır (KYGM-12/7 s. Gen. m. 4). Derme sağlamada kullanıcı istekleri, belirleyici unsurların en önemlisidir. 

b) Halk Kütüphanesi Dermesine Erişim

Eskiden beri infaz kurumu kütüphanelerinin en büyük sorunu, kaynakların nitel ve nicel yetersizliği olagelmiştir. IFLA/ UNESCO Halk Kütüphanesi Manifestosu stratejik bir çözüm olarak uzun yıllardır halk kütüphanelerini (public library) infaz kurumlarına hizmete çağırmakta ve kütüphaneler arası sıkı/ düzenli bir işbirliğine (interlibrary cooperation) olan gereksinim doktrinde de güçlü şekilde dile getirilmektedir (Önal, ’84, 119-130; Koç, ’19, 801). İnfaz kurumu kütüphanesinin halk kütüphanesinin geçici ödünç verme dermesiyle olabildiği ölçüde desteklenmesi, dezavantajlı (disadvantaged) grup olarak h/t’lerin kurum kütüphanesinde bulunmayan materyallere erişimine imkân verir (Demir, ’11, 251). Bu hizmet, gezici kitaplıklarla da yerine getirilebilir (İK m. 61/3). Kitap. Yön. m. 9/1-3’te, diğer Bakanlıklara bağlı kütüphane ve kitaplıklardan da okutulmak üzere ödünç süreli ve süresiz yayınlar temin edilebileceği, Bakanlıkların gezici kütüphanelerinden (cybermobile), ilgili yönetmeliklerindeki esaslara göre bir ay süre ile infaz kurumu idaresince zimmetle yayın alınabileceği, ödünç yayın alınması sırasında da bu Yön. hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. Ayrıca İyi Hal. Yön. m. 28/1-a’da tüm h/t’lerin kütüphane ve kitaplıklardan azamî ölçüde yararlanmaya ve okuma alışkanlığı kazanmaya teşvik edileceği, bu çalışmaların, ilgili mevzuat ve yapılan iş birliği protokolleri çerçevesinde eğitim ve öğretim servisince yürütüleceği ve puanlanacağı hükme bağlanmıştır. Puanlama sistemine geçilmesi, h/t’lerin kitap okumu taleplerinde ciddi artışa yol açmıştır. 

Uluslararası ölçekteki yaygın tavra paralel 7242 s. K. ile İK m. 61/2’ye eklenen hükme göre, h/t’ler ayrıca kamu kurum ve kuruluşlarına bağlı kütüphanelerde bulunan ve m. 62’deki şartları taşıyan yayınlardan yararlandırılabilirler. Bu düzenlemeden önce de söz konusu işbirliğine cevaz veren yasal çerçeve oluşturulmasına rağmen, ne yazık ki bir türlü kurumsallaşarak uygulama alanı bulamamıştır. H/t’lerin okuma alışkanlığı kazanmalarını sağlamak ve daha fazla kitaba ücretsiz ve kolayca erişimlerini sağlamak amacıyla 24.10.19’da imzalanan Ad. Bak. ile Kült. ve Turz. Bak. İş Birliği Protokolü (ABKTB Prot.) bu konuda bir dönüm noktası oluşturmuştur. Bu Protokol, toplam yayın mevcudu 17 milyonu aşan halk kütüphanelerinin toplam yayın miktarı yaklaşık 1 milyon 200 bini bulun infaz kurumlarına desteğini sadece geçici yayın tedarikiyle sınırlandırmamış, çok yerinde olarak eğitim programları yoluyla uzmanlık kazandırma da hedeflenmiştir. Protokolün tam manasıyla hayata geçirilmesi AYM tarafından verilen hak ihlali kararlarının azaltılması ve infaz kurumlarının kurumsal imajı açısından son derece önemlidir. 

Anılan Prot. m. 6’da KTB tarafından kurumlarda verilecek olan programları, seminer vb. faaliyetleri içeren proje, plan ve etkinlikleri incelemek ve onaylanması halinde kurumlarda uygulanmasını sağlamak ve kurum personeline yönelik hizmet içi eğitimlerde kütüphane personelinin kurumlara girişi için izin verme görevleri AB’ye yüklenmiş; m. 7’de AB’nin bilgisi ve izni dâhilinde h/t’lere yönelik eğitim programları, seminer vb. faaliyetler düzenlemek, protokol kapsamında gerçekleştirilecek eğitim faaliyetleri için eğitim verecek KTB personelinin araç-gereç ve benzeri ihtiyaçlarını temin etme, Protokol kapsamında yapılacak eğitim programları ve bu programların uygulanmasına yönelik faaliyetlerde görevlendirilen KTB personelinin giderlerini karşılama, Protokolün verimli bir şekilde uygulanması için yeni metot ve tekniklerin, farklı deneyimlerin paylaşılması, fikir alışverişinde bulunulması için alan uzmanları eşliğinde kurum personeline yönelik eğitim çalışmaları düzenlemekle KTM yükümlü tutulmuştur. Aynı Prot. m. 8/15’te kurum kütüphanelerinin KYGM uzmanlarınca mekân, içerik, çalışma yöntemi, kitap sayısı ve benzeri yönlerden inceleneceği ve yazılı önerileri ile birlikte yürütülecek projelerle iyileştirilmelerine yönelik çalışmalar yapılacağı; m. 8/18’de kurumlarda uygulanacak eğitim ve iyileştirme programlarının, projeler ve yıllık çalışma planlarının kurumlar arası iş birliği ile hazırlanarak CTE’nin bilgisi ve onayına sunulacağı hükme bağlanmıştır. Ödünç alınan kitap hizmeti yanında h/t’lerin hayatına dokunan edebi, kültürel, sanatsal ve sosyal etkinliklerin de halk kütüphaneleri tarafından infaz kurumlarında gerçekleştirilmesinin Protokol’de hükme bağlanması önemli yeniliktir. CTE’nin 7.12.21 t. ve 126622 s. yazısında; h/t’lere yönelik olarak dil ve zihinsel becerilerini geliştirme, değer ve tutumlarını değiştirerek onları topluma kazandırma ve geleceklerine yön verme sürecinde kütüphanelere büyük rol düşmekte olup kitap kulübü, masal saati, geleneksel el sanatları, atölye çalışmaları, sportif faaliyetler, tiyatro gibi sanatsal ve kültürel etkinliklerin il/ilçe halk kütüphaneleri tarafından infaz kurumlarında düzenlenmesinin koordine içinde planlandığı, bu itibarla yapılacak etkinliklerin yazılı veya görsel olarak haberleştirilmesi durumunda ise h/t’lerin rızasının alınması, işlediği suçlar ve aileleri ile ilgili bilgilerin teşhir edilmemesi, rızaları olmaksızın tanınmalarına sebebiyet verilecek şekilde yakından ve yüzden görüntü alınmaması, görüntülerin CD’ye kaydedilerek veya online ortamda Gen. Müd’e yayın izni için gönderilmesi, basın mensuplarına imzalattırılacak “Röportaj kaydının CTE’nin onayı olmadan yayınlamayacağımı tebliğ aldım” ibaresinin bulunduğu tebliğ ve tebellüğ belgesinin Gen. Müd’e gönderilmesi ve uygun görüldüğü takdirde izin verilebileceği belirtilmiştir.

Yayın tedarikiyle ilgili olarak ise; aynı Prot. m. 6 ile infaz kurumlarına irtibatlı halk kütüphanelerinden temin edilen kitap listesinin oda ve koğuşlara asılması, infaz kurumu koordinasyon memuru tarafından h/t’lerin halk kütüphanelerinden talep ettikleri kitapların 15 günde bir infaz kurumu aracıyla kütüphaneden teslim alınıp dağıtılması ve kütüphaneye teslim edilmesini sağlama görevleri AB’ye; m. 7 ile kütüphanelerin kurumlara mevcut kitap listesini teslim etmeleri, infaz kurumlarınca h/t’lerden toplanan talepler kütüphaneye ulaştırıldığında 15 günde bir teslim edilmesi, h/t’lerce okunan ve geri getirilen kitapların teslim alınmasını sağlama görevleri KTB’ye yüklenmiştir. Aynı Prot. m. 8’de ortak hükümlere yer verilmiştir. Buna göre; aynı il/ilçedeki infaz kurumları ve halk kütüphaneleri eş güdüm içerisinde çalışacak; infaz kurumu kütüphanesindeki kitap listesi ile KYGM’ye bağlı kütüphanelerin kitap listesi karşılıklı olarak paylaşılacak; kütüphane, tabi olduğu mevzuat çerçevesinde kitapları geçici derme şeklinde infaz kurumuna teslim edecek; infaz kurumunun bulunduğu il ve ilçede kütüphaneler tarafından oluşturulan geçici dermedeki materyalin ödünç işlemleri için h/t’lerin KOHA (kütüphane otomasyon sistemi)’ya üyeliklerinin yapılabilmesine yönelik, ilgili kütüphane tarafından infaz kurumu personeline temin edilecek KOHA kullanıcı adı ve şifresi ile yapılacak; kütüphaneler tarafından temin edilen geçici derme, infaz kurumu kütüphane koleksiyonuna dâhil edilmeden, yapılacak tutanakta belirtilen süre içerisinde infaz kurumunda bulundurulacak; geçici derme oluşturma, temin etme, iade alma işlemleri her iki tarafça imzalanacak tutanak ile gerçekleşecek; h/t’lerin talep ettiği yayınlar infaz kurumu personeli tarafından ilgili kütüphaneden 15 günde bir infaz kurumu aracıyla teslim alınacak ve okunanların iade işlemleri aynı usulle yapılacak; infaz kurumlarının denetiminden sorumlu savcı, infaz kurumu müdürü, infaz kurumu öğretmeni, infaz kurumu kütüphane memuru, ilgili kütüphane üst amiri ve onun bu işle görevlendirdiği personelin katılımları ile protokolün uygulanması, eş güdüm sağlanması, yaşanabilecek aksaklıkların giderilmesi, h/t’lerin kütüphaneden daha fazla yararlanmalarının sağlanması ve bunun istatistiklerinin/ veri girişlerinin yapılması konusunda her 3 ayda bir infaz kurumu sekretaryasında “toplantı” yapacaklar, toplantı tutanağını, 3 aylık istatistik cetveli ile birlikte CTE Eğ. ve İyileş. D. Bşk. ile KYGM’ne gönderecekler; CTE ve KYGM arasında en az genel müd. yrd. düzeyinde 6 ayda bir Prot.’ün takibi/ gözetimi konulu, CTE sekretaryasında toplantılar icra edilecek; infaz kurumu kütüphaneleri KYGM uzmanlarınca mekân, içerik, çalışma yöntemi, kitap sayısı ve benzeri yönlerden incelenecek ve yazılı önerileri ile birlikte yürütülecek projelerle iyileştirilmelerine yönelik çalışmalar yapılacak; infaz kurumlarında uygulanacak eğitim ve iyileştirme programları, projeler ve yıllık çalışma planları kurumlar arası iş birliği ile hazırlanarak CTE bilgisi ve onayına sunulacak, pilot kurumlar ve kütüphanelerde uygulanacak, gerekli görülmesi hâlinde yaygınlaştırılacaktır. Söz konusu Prot. ile h/t’lere okuma alışkanlıklarının kazandırılması yönünde alan yaratılması infaz kurumlarının imajına olumlu katkı sağlamakla birlikte, kütüphanelerdeki yayınların yasaklı veya sakıncalı olup olmadığına dikkat edilmesi gerekmektedir. 

H/t’ler tarafından talep edilmesine rağmen kurum dermesinde yer almayan kitaplar halk kütüphanesi tarafından  “ödünç verme rezerv dermesi” (a loan stock) şeklinde yapılmaktadır. Demek oluyor ki, “ödünç verme” (interlibrary loan) halk kütüphanesinin tüm dermesinin infaz kurumunda kalan h/t’lere okunup iade edilmek üzere sunulmasıdır (Demir, ’11, 247-250). Anılan Protokol’ün uygulanması aşamasında “geçici derme yoluyla ödünç verme” (deposit collection) yönteminden istenen verim alınamayınca, sınırlamadan vazgeçilerek genel ödünç verme sistemine geçilmiştir. Bilindiği üzere, geçici derme (bkz. Dalton, ’77, 100 vd.), il ve ilçe halk kütüphanelerinin sınırlı sayıda (ör. 100-500 adet gibi) yayının belli zaman aralığında değiştirilmek üzere infaz kurumlarına ödünç verilmesidir. Bu itibarla, CTE’nin birbirini tamamlayan 14.1.22 t. ve 5718 s., 9.7.21 t. ve 65860 s., 19.2.21 t. ve 15133 s., 14.8.20 t. ve 95211 s. ile 21.2.20 t. ve 32011 s. genel yazılarında; 

̶̶ H/t’lerin KOHA sistemine üyelik işlemlerinin ilk ödünç alma talebi esnasında bir defaya mahsus yapılması,

̶̶  İl/ ilçe halk kütüphanelerinden ödünç kitap alma işleminin, görevliler tarafından seçilen belirli sayıda kitabın halk kütüphanelerinden alınarak kurum kütüphanesine konulup buradan dağıtılması şeklindeki “geçici derme” yönteminin kullanılmaması, bizzat h/t’ler tarafından kitap listelerinden seçilen kitapların 15 günlük dönemler halinde kütüphaneden alınarak talep eden kişilere verilmesi, kurum kütüphanesinde geçici derme oluşturulmaması, yani halk kütüphanelerinde bulunan yayınların tamamının h/t’lerin kullanımına sunulması,

̶̶  Oda ve koğuşlarda kurum kütüphanesi kitap listesi yanında eşleştirilen halk kütüphanesi kitap listesinin de bulundurulması, h/t’lere kurum kütüphanesinde bulunmayan kitapları halk kütüphanelerinden talep edebileceklerinin belli periyotlarla düzenli olarak duyurulması, 

̶̶  İl/ ilçe halk kütüphanelerinden temin edilen kitap listelerinin koğuş adedince çoğaltılarak tüm koğuşlara asılması/ dağıtılması, bu işlemlerin tutanak altına alınması, belirli aralıklarla bu kitap listelerinin kontrol edilmesi, 

̶̶  Yayın taleplerinin 15 günde bir infaz kurumuna ait araçla infaz kurumu personeli tarafından ilgili kütüphaneden tutanakla teslim alınması ve iade işlemlerinin de aynı usulle ve tutanakla yapılması, 

̶̶  Kurum kütüphanesi ve eşleştirilen il/ ilçe halk kütüphanesinden ödünç yayın alma süresi azami 15 gün olarak belirlenmiş ise de, 15 günden önce de imkânlar dâhilinde yayın taleplerinin karşılanması, ör. h/t’nin kütüphaneden aldığı kitabı 3. gün okuduğunu söyleyerek yeni kitap talebinde bulunması hâlinde, bu talebinin (okunan kitap geri alınarak) kabul edilmesi,

̶̶  Halk kütüphanesinden teslim alınan yayınların İY m. 31/1-ğ uyarınca kabaca gözden geçirilmesi, h/t’lere teslim edilmesi ve sonrasında geri alınması sırasında fiziki incelemesinin yapılması, kitap üzerinde herhangi bir kodlama veya işaretleme yapılıp yapılmadığının kontrol edilmesi, 

̶̶  Kapatılan veya halen faaliyet gösteren yayınevlerinin FETÖ/PDY ya da diğer terör örgütü lider ve üyelerinin kendi adlarına veya müstear isim kullanarak yazdıkları ve bu örgütlerin düşüncelerini yansıtan yayınlar olması halinde, bu yayınların oda ve koğuşlara asılacak listelerden çıkarılması, 

̶̶   İnfaz kurumu personelince KOHA otomasyon sistemine h/t bilgilerinden sadece infaz kurumunun adının yazılması, oda ve koğuş bilgilerinin yazılmaması, 

̶̶  Halk kütüphanesinden ödünç alınan yayınlarla ilgili olarak (okuyan h/t sayısı, okuduğu kitabın adı, yazarı, okunan kitap sayısı vb.) istatistik tutulması ve bu bilgilerin 3 ayda bir CTE’ye gönderilmesi, 

̶̶  İl kült. ve turz. müd. ve il/ ilçe halk kütüphaneleriyle iletişime geçilerek Prot. m. 8/11’de belirtilen personelin katılımıyla her 3 ayda bir infaz kurumu sekretaryasında eşgüdüm toplantısı yapılıp tutanağa bağlanması, istenmiştir.   

Buna rağmen kimi kurumların, kütüphanelerine yeni yayın kazandırmada inisiyatif almadıkları ve il/ ilçe halk kütüphaneleriyle iş birliği çalışmalarının olumlu ivme kazanmakla birlikte ideal düzeye varmadığı gözlenmiştir. Bunun yanı sıra, özellikle h/t yoğunluğunun fazla olduğu kimi kampüsler (ör. Sincan ve Kayseri) bünyesinde h/t’ler yanında personel ve ailelerinin de istifadesine açık halk kütüphaneleri açılması, diğerlerinde (Aliağa, Maltepe, Silivri gibi) ise kurma çalışmalarının sürdürülmesi sevindiricidir. 

G. DERME TEMİNİ

1. Satın Alma Yoluyla Temin

Kurum kütüphanelerine yayın kazandırma ve güncel kaynak eksikliğini giderme maliyetli iştir. Ülkemiz kurumlarında kütüphane harcamaları için özel bir bütçe kalemi ayrılmamaktadır. Kitap. Yön. m. 7’de, kurum kütüphanesinde ihtiyaç duyulan kitap, mecmua, gazete ve sair yayınları temin etme yolları arasında Bakanlıkça gönderilen ödenekler ve Bakanlıkça gönderilen yayınlar zikredilmiştir. Söz konusu olanakların sınırlı olduğunu belirtmek gerekir. Kurum eğitim kurulu kararıyla Em. Para Yön. m. 12’ye dayanılarak h/t’lerin emanet para hesabında biriken faiz gelirlerinden onların rızası alınarak eğitim ihtiyaçları için kurum kütüphanesine yayın alınması önünde engel yoktur. 

CTE’nin 14.1.22 t. ve 5719 s. yazısında da, kurum kütüphanelerinin zenginleştirilmesi hususunda mahallinde girişimlerde bulunulması, AB ile DİB arasında 3.12.19 t. imzalanan İş Birliği Protokolü m. 10/1’de yer alan, “Kurum kütüphanelerini DİB ve TDV yayınları başta olmak üzere DİYK’nca tavsiye edilen diğer dini yayınlar ile ücretsiz olarak desteklemek; bu yayınlar dışında, kurumlarda yürütülecek manevi rehberlik faaliyetlerinin amacına ve hükümlü, tutuklu ve yükümlülerin ihtiyacına uygun kitap, dergi vb. yeni yayınlar neşrederek, neşredilecek yayınlar ile Diyanet Takvimi, Diyanet Çocuk Takvimi, kitap, dergi vb. diğer süreli ve süresiz yayınların hükümlü ve tutuklulara dağıtılması amacıyla gönderilecek yayın türünün basım periyotlarına uygun şekilde düzenli olarak ve kurumlarda her koğuşa üç adetten, DSM’lerde her müdürlüğe 100 adetten az olmamak üzere ücretsiz olarak göndermek DİB’in görev ve yükümlülükleri arasındadır.” şeklindeki hüküm uyarınca, ek-1’de yer alan excel listesinde bulunan DİB ve TDV yayınlarının (1-189 arası) temini hususunda mahal müftülükleri ile irtibat kurulması, tüm çabalara rağmen burulardan temin edilemeyen yayınlar ile ek-1’de belirtilmiş olup kurum kütüphanesinde bulunmayan diğer yayınların eğitim ve öğretim servisi tarafından belirlenmesi, belirlenen yayınların mümkün olduğunca bağış yolu ile temin edilmesi, bu şekilde de sağlanamayan yayınların öncelikle Em. Para Yön. m. 12 kapsamında genel bütçe ve ambar birimince temini, bu yolla teminin mümkün olmaması hâlinde ise ödenek talep edilerek genel bütçeden karşılanmak suretiyle genel bütçe ve ambar birimince temini istenmiştir. 

CTE’nin 10.1.22 t. ve 3132 s., 5.1.22 t. ve 840 s., 17.3.21 t. ve 25433 s. ile 9.2.21 t. ve 15133 s. yazılarında; h/t’lerin yararlanması amacıyla infaz kurumlarının kütüphane veya kitaplıklarına kaydedilmek üzere kurum, kuruluş ve yayınevleri tarafından CTE’nin bilgisi ve ön izni dâhilinde ücretsiz olarak gönderilen yayın paket veya kolilerine ilişkin kargo ücretlerinin Em. Para Yön. m. 12 uyarınca emanet para faizi hesabındaki faiz gelirlerinden eğitim kurulunca karar alınması ve bir belge ya da faturaya dayandırılması suretiyle karşılanabileceği, bu hesapta yeterli miktar bulunmaması hâlinde genel bütçenin 03.05. Hizmet Alımları harcama kaleminden ödenek talebinde bulunularak ödenebileceği ifade edilmiştir. 

2. Bağış Yoluyla Temin

Kurum dermesine kitap vb. materyal temini ağırlıklı olarak bağışlara dayanmaktadır. Bağış, kütüphane dermesine materyal veya para bağışı şeklinde yapılabilmektedir (Cengiz, ’19, 50). Nitekim Kitap. Yön. m. 7’ye göre, kurum kütüphane ve kitaplıklarında ihtiyaç duyulan süresiz (kitap) ve süreli yayınlar (mecmua, gazete vs.) kurum yönetimine yapılacak bağışlardan, CBS basın bürolarından ve h/t’lerin bağışlarından sağlanabilir. CTE’nin 1.6.17 t. ve 17423 s. ile 16.6.17 t. ve 73311 s. yazılarında da, resmi kurum ve kuruluşlar, belediyeler ve SKM’larla iletişime geçilerek kurum kütüphanesine bağış yapılmasının sağlanmasına olan öneme dikkat çekilmiştir. CTE’nin 27.5.21 t. ve 50875 s. yazısında belirtildiği üzere, bağış kampanyasının il kült. turz. müd. ile işbirliği içinde yürütülmesi, bundan il/ ilçe erkanının haberdar edilmesi, ulusal/ yerel çapta haberleştirilmesi ve internet siteleri ile sosyal medya hesaplarından duyurulması, kampanyanın amacına ulaşmasını kolaylaştıracaktır. 

Gönüllü kişi, kurum ve kuruluşlarca (ör. STK’lar) h/t’lerin yararlanmaları için kurum kütüphanelerine bağışlanan gazete, dergi ve kitap şeklindeki basılı yayınların kabulü İY m. 77/2-6 ve 143/2 uyarınca CTE’nin değil kapalı kurumlarda CBS’nin, çocuk eğitimevleri ve açık kurumlarda kurum müdürünün iznine bağlıdır; izin verilmesi halinde söz konusu kitaplar eğitim kurulunca karar alınarak İY m. 143/4 del. 3, Kitap. Yön. m. 15, 16 gereğince demirbaşa kaydedilir. Burada da bağışlanan yayınların Kitap. Yön. m. 12’ye uygun olması, mahkemece yasaklanmış olmaması ve İK m. 62/3’e göre sakınca içermemesi de gerekir. Nitekim CTE’nin İzmir CBS’ye gönderilen 31.12.19 t. ve 217076 s. görüşünde de, kurum kütüphanesine bağışlanacak yayınların CBS izni ile kurumu kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bağışlanan kitapların kurum kütüphanesine kabulüne İY m. 31/1-(f).(g) ve Kitap. Yön. m. 10/1 gereğince eğitim kurulunca karar verilir. Kitap. Yön. m. 10/3 uyarınca resmî kurumlar, üniversiteler, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile mahkemelerce yasaklanmamış olması koşuluyla BK tarafından vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve kamu yararına çalışan dernekler tarafından çıkartılan gazete, kitap ve basılı yayınlar incelenmeksizin kitaplık ve kütüphanelere konulur. Diy. İşl. Bşk. ve Ad. Bak. gibi kamu kurumlarına ait gazete dergi ve kitapların kabulü ve h/t’lere dağıtılmasına özen göstermek, izin vermek ve dağıtmak gerekir.

Ğ. DERMENİN KORUNMASI

Dermenin devamlılığı için fiziksel ve kimyasal yönden hiç hasar görmemesi ya da minimum düzeyde görmesi, kimi önlemler alınmasını gerektirir. Bu önlemlerin başında; sıcaklık ve nem gibi çevresel etkenlerden koruma, doğru kullanım, uygun saklama ve temel koruma gelmektedir. Bu bağlamda, yayınlar, kullanım süresini uzatmak için, türlerine göre kaplanır veya ciltlenir. Cilt işleri, işyurdu cilt atölyelerinde yaptırılır. Kurumda işyurdu bulunmuyorsa, yayının adı ve sayfa adedini gösteren listeler düzenlenip imza karşılığı teslim edilerek, cilt atölyesi bulunan en yakın infaz kurumu işyurdu müd’ne gönderilir ve ciltlenmeleri sağlanır. Ciltleme ve kaplama işi için her türlü gider bütçeden karşılanır (Kitap. Yön. m. 23/1-3).

Kütüphane ve kitaplık görevlileri; görevlerine başlarken, kütüphane ve kitaplıklarda bulunan yayınlar ile dolap, raf, masa ve sandalye gibi eşyaları sayarak teslim alınmasından, yayınların bakım ve muhafazasından, dağıtılıp toplanmasından, kütüphane ve kitaplığın düzen ve temizliğinden, her türlü eksikliklerinin giderilmesinden, herhangi bir nedenle bu görevden ayrılanların, ayrılmadan önce üzerlerinde zimmetli bulunan eşya ve yayınları, göreve yeni atananlara veya kurum en üst amirinin belirleyeceği personele devir- teslim tutanağı karşılığında teslim edilmesinden, her yılsonunda, bütün yayın ve eşyaların sayımının yapılarak “Sayım Cetvel ve Sayım Tutanağı” düzenlenmesinden ve bu tutanağın birer suretinin özel kartonunda saklanmasından sorumludur (Kitap. Yön. m. 21/1). Kütüphane veya kitaplık görevlileri, yayınların kasıt veya ihmal sonucu, kayıp ve tahrip edilmesinden de mesuldür (Kitap. Yön. m. 22/1). H/t veya personel, kendisine zimmetle teslim edilen yayının kaybından ve her türlü tahribatından doğan zarardan sorumludur. Zararın tazmin edilmesi hâlinde, yayının yenisi alınıp yerine konur. Piyasadan temin edilememesi durumunda, eğitim kurulunun takdir edeceği başka bir yayın alınır (Kitap. Yön. m. 31/1-2). Yayının özelliğinden veya olağan kullanımından kaynaklanan yıpranma ile usulüne uygun olarak belirlenen firelerden dolayı sorumluluk aranmaz (TMY m. 5/7). H/t’nin salıverilmesi veya başka kuruma naklinden önce, zimmetinde yayın bulunup bulunmadığı araştırılır, varsa iadesi sağlanır (Kitap. Yön. m. 32/1).

Okunmak üzere h/t’lere teslim edilen ve okunduktan sonra teslim alınan yayınların tutulan kayıtları ile formlar ilgili Arşiv Yön. hükümlerine göre saklanır (Kitap. Yön. m. 36/1). Okunan yayınların istatistikleri kurum idaresince tutulur ve bu istatistiki bilgiler 3’er aylık ve yıllık olarak düzenlenerek CTE’ye gönderilir. Ayrıca bu bilgiler, ilgililerin istifadelerine sunulmak üzere özel dosyasında saklanır (Kitap. Yön. m. 24/1).

H. DERMENİN SAYIMI, AYIKLANMASI VE İMHASI

Teknik ve bilimsel yönden güncelliğini yitirmiş ve okunamayacak derecede yıpranmış her türlü materyal, cilt bütünlüğü olmayan süreli yayınlar kütüphane dermesinin güncel tutulması amacıyla her yıl ayıklanır. Yayınların yıllık sayım ve düşüm işlemleri, Taşınır Mal Yön. (TMY) hükümlerine göre yapılır (Kitap. Yön. m. 33/1; KYGM-12/7 s. Gen. m. 27). Bu yolla, kütüphaneye yeni kazandırılacak materyal için yer açılması yanında tasnif kolaylığı da sağlanmış olur. Kaybolan, çalınan veya kullanılmaz hâle gelen materyaller harcama yetkilisince oluşturulacak en az 3 kişilik bir komisyon tarafından kütüphane dermesinden ayıklanır ve bu materyaller için 2 nüsha hâlinde “Kayıttan Düşme Teklif ve Onayı” hazırlanır (TMY m. 10/1-e). Tutanağın bir nüshası, çıkış kaydına esas olmak üzere düzenlenen Taşınır İşlem Fişine, ikinci nüshası muhasebe birimine gönderilecek Taşınır İşlem Fişine eklenir. Materyallerin kayıttan çıkarılması işlemine ilişkin düzenlenen Taşınır İşlem Fişi ve Kayıttan Çıkarma Teklif ve Onayının birer sureti düzenleme tarihini takip eden en geç 10 gün içinde kütüphanenin bağlı olduğu muhasebe birimine gönderilir (TMY m. 30/1). Kayıtlardan çıkarılan materyaller Milli Emlak Müd’ne veya varsa resmi kurumlar (belediyeler dâhil) bünyelerinde oluşturulmuş “Atık Kâğıt Toplama Birimlerine” teslim edilir. Karşılığında alınan belge, Kayıttan Çıkarılma Teklif ve Onay Tutanağı ekine konur. Kayıttan çıkarılan materyalin yukarıda belirtilen yerlere verilmesinin mümkün olmadığı hâllerde, materyaller harcama yetkilisince oluşturulacak İmha Komisyonu tarafından imha edilir ve düzenlenecek imha tutanağı kayıttan çıkarma belgelerine eklenir (KYGM-12/7 s. Gen. m. 27).

Harcama yetkilisince, kendisinin veya görevlendireceği bir kişinin başkanlığında taşınır kayıt yetkilisinin de katılımıyla en az 3 kişiden oluşturulan sayım kurulunca taşınır kayıt yetkilisinin görevinden ayrılmasında, her mali yılsonunda ve harcama yetkilisinin gerekli gördüğü hâllerde, kütüphane materyallerinin “sayımı” yapılır (TMY m. 32/1-2). Kayıtların sayım sonuçlarıyla uygunluğu sağlandıktan sonra sayım kurulu tarafından Taşınır Sayım ve Döküm Cetveli düzenlenir. Cetvel, sayım kurulu ile taşınır kayıt yetkilisi tarafından imzalanır (TMY m. 32/9). CİGM’nin 8.12.20 t. ve 138689 s. yazısında, mali yılsonu sayım işlemlerinin Kitap. Yön ve ilgili diğer mevzuat hükümlerine göre yapılmasına dikkat çekilmiştir. 

Harcama yetkililerinin onayı ile harcama birimleri ve diğer kamu idarelerine devredilecek taşınırlar ile satışı yapılacaklar için tutar belirlemeye Mal. Bak. yetkilidir (TMY m. 39/1-f). Anılan taşınırların kayıtlardan çıkarılması, belirtilen limitler dâhilinde ise harcama yetkilisinin, limit üzerinde ise ilgili üst yöneticinin onayıyla yapılır (MGM – Par. Sın. ve Or. Hak. 51 Sıra Nolu Gen. Tebliğ m. 9). Gerek bu düzenleme, gerekse İK m. 62/3 ve Kitap. Yön. m. 11 hükümleri dikkate alındığında, milli güvenliğe tehdit unsuru olan örgütlere ait yayınların kurum kayıtlarında yer almasına imkân bulunmadığı anlaşılmaktadır. Nitekim CTE’nin 10.6.16 t. ve 71563 s. yazısında;

— Güncelleme ihtiyacına yönelik çalışmaların yapılabilmesi için müdürü bulunan kurumlarda müdür başkanlığında en az 3 üyeden oluşacak bir komisyon kurulması, kurum öğretmenlerinin tümü, kütüphaneci ve bir eğitim servisi memurunun komisyonda zorunlu olarak görev alması, müdürlük teşkilatı bulunmayan kurumlarda ise kurumun en üst yetkilisi başkanlığında seçilecek en az 3 üyenin yer aldığı bir komisyon kurulması, 

— Bu komisyon tarafından kütüphane ve kitaplıklarda bulunan milli güvenliğe tehdit unsuru olan örgütlere ait yayınların, günümüz teknolojisinin gerisinde kalmış konulardaki kitapların, birden fazla nüshası bulunduğu hâlde az kullanılan eserlerin fazla nüshalarının, güncelliğini yitirmiş istatistiklerin, cilt bütünlüğü sağlanmamış eski tarihli süreli yayınların, yürürlükten kaldırılmış kanun, tüzük ve yönetmeliklerle ilgili yayınların, kütüphaneye yeni baskısı alınmış olan bilimsel eserlerin çok eski tarihli basımlarının belirlenmesi,

— Ardından belirlenen söz konusu yayınların eğitim kurulu kararıyla düşümlerinin sağlanması ve UYAP ambar ile UYAP kütüphane rollerinde bulunan işlemlerin yerine getirilmesi, istenmiştir. 

CTE’nin 4.8.16 t. ve 91609 s. ile 5.12.17 t. ve 158358 s. yazılarında; 

— Kurum kütüphane ve kitaplıklarında İK m. 61/1, 62/3, Kitap. Yön. m. 11 gereğince gerekli kontrollerin yapılması, 

— Mahkemelerce yasaklanmış veya kapatılmış yayınevleri tarafından basılmış ve milli güvenliğe tehdit oluşturan örgütsel içerikteki yayınların ayıklanarak imha işlemlerinin gerçekleştirilmesi, kayıtlarda bulunan milli güvenliğe tehdit unsuru olan örgütlere ait yayınların seçimi sırasında; öncelikli olarak imha edilecek yayınlar seçilirken, basımlarının yapıldığı kapatılmış yayınevi isimleri dikkate alınarak değil, ister kapatılmış ister hâlen faaliyette bulunun yayınevleri tarafından olsun, FETÖ/PDY ya da diğer terör örgütü lider veya üyelerinin kendi adlarına veya müstear isim kullanarak yazdıkları yahut bu örgütlerin görüş ve düşüncelerini yansıtan her türlü yayının imha edilmek üzere ayrılması; kapatılmış yayınevlerince basımı gerçekleştirilmiş Kuran-ı Kerim nüshaları ile gerek Türk, gerekse dünya edebiyatının klasik veya bilinen eserlerinin düşümlerinin yapılmaması, 

— Ekonomik değerinin olmadığı veya teknik, sağlık, güvenlik vb. nedenlerle imha edilmesinin şart olduğuna karar verilenlerin ise, harcama yetkilisinin onayıyla kurulacak komisyon veya komisyonun gözetiminde uzman kişilerce imha edilmesine karar verilmesi, 

— Kayıtlardan çıkarılan veya imhasına karar verilen her türlü yayının bir imha tutanağı düzenlenerek ve belediyelerle irtibata geçilerek geri dönüşüme gönderilmek suretiyle imha edilmesi, 

—  Bundan başka EGM tarafından gönderilen yasaklı yayınlara ait listenin ve kapatılan yayınevlerine ait bilgilerin sürekli güncel tutulması, yayınların incelenmesinde eğitim kurulunca özen gösterilmesi ve h/t’lere gelen yayınların kayıtlarının tutularak kontrollerinin periyodik olarak gerçekleştirilmesinin uygun olacağı, belirtilmiştir. 

CTE’nin 18.4.19 t. ve 63432 s. yazısında; eğitim-iyileştirme faaliyetlerinin daha etkin biçimde yürütülebilmesi ve fiziki imkânların artırılabilmesi için, kütüphane ve kitaplıklarda demirbaş olarak kayıtlı bulunmasına rağmen yürürlükten kaldırılmış kanun, tüzük ve yönetmelik gibi düzenlemeler içeren güncelliğini yitirmiş yayınların ayıklanarak düşüm işlemlerinin Taş. Mal Yön., Kitap. Yön. ve ilgili diğer mevcut hükümlerine göre yapılarak akıbetinin Bakanlığa bildirilmesi istenmiştir.

I. KOĞUŞLARDA SAYICA KİTAP KISITLAMASI

Kitap. Yön. m. 30’da, verilecek yayın sayısının, kütüphane ve kitaplık hizmetlerini aksatmayacak, oda veya koğuş düzenini bozmayacak şekilde, oda veya koğuştaki h/t mevcudu ile kütüphane veya kitaplıkta bulunan yayın sayısı dikkate alınarak eğitim kurulunca belirleneceği hükme bağlanmıştır. İnfaz kurumlarında h/t’lerin yanlarında ne miktarda kitap bulundurabileceklerine ilişkin açık bir düzenleme bulunmaması, oda ve koğuş düzenini bozarak yangın tehlikesi doğurabilmekte ve kurum güvenliğini tehdit edebilmektedir. Bu itibarla CTE’nin 12.12.18 t. ve 182667 s. yazısında, koğuş veya odalarda bulundurulabilecek makul yayın sayısının kurumun büyüklüğü, koğuş durumu ile koğuşta kalan h/t sayısı gibi hususlar göz önünde bulundurularak belirlenmesi istenmiştir. Yrg, bu miktarın kurum içi disiplin kurallarına riayet edilmesini temin bakımından 10 kitapla sınırlandırılmasını uygun görmüştür (Y. 9. CD, 1.4.09, 08/29816, 09/3797). AYM de, Özkan Kart (13/1821, 5.11.14) kararında, hükümlünün kütüphaneden 5 ve şahsına ait de 5 olmak üzere aynı anda yalnızca 10 kitabı koğuşunda yanında bulundurabileceğine ilişkin kısıtlama kararına yönelik başvuruda, İK m. 60/4, 61, 62 ve Kitap. Yön. m. 30 karşısında ifade özgürlüğünün ihlal edilmediğine hükmetmiştir.

İ. KÜTÜPHANENİN DENETLENMESİ 

Kütüphane ve kitaplık hizmetlerinin iyi yürütülüp yürütülmediği, yıllık sayımların yapılıp yapılmadığı, eksik yayın bulunup bulunmadığı ve Kitap. Yön. hükümlerine uyulup uyulmadığı adalet müfettişleri ve CTE kontrolörleri tarafından denetlenir. Sorumlular hakkında genel hükümlere göre işlem yapılır (Kitap. Yön. m. 37/1).

Prof. Dr. Çetin ARSLAN
C. S. Murat KAYANÇİÇEK

KAYNAKÇA

Arıkan, Aykut, Bilgi Erişiminde Dil Sorunları, (YDT), İÜSBE, İst. ’05.

Burkut, Emine Banu, Çocuk(lar) ve Mekân(lar): Çocuk Kütüphanelerinin Mekânsal Tasarım Süreci ve Analizi, (in: 1. Uluslararası Çocuk Kütüphaneleri Sempozyumu Bildirileri), KTB Y, Ank. ’18.

Cengiz, Emine, Halk Kütüphanelerinde Derme Geliştirme Politikaları: Türkiye İçin Bir Değerlendirme, 1. Bs, Hiper Y, İst. ’19.

Cengiz, Emine/ Külcü, Özgür/ Yılmaz, Bülent, Türkiye’deki Halk Kütüphanelerinin Derme Geliştirme Politikaları Açısından Değerlendirilmesi, BDD, C: 20, S: 1, Haz. ’19.

Coyle, William J., Libraries in Prisons: A Blending of Institutions, Greenwood Press, New York ’87.

Dalton, Phyllis I, Library Services to Correctional Facilities in Other Countries, Library Trends J, C: 26, S: 1, Sum. ’77.

Demir, Güler, Ceza İnfaz Kurumu Kütüphaneleri ve Türkiye’de Durum, (YDT), İÜSBE, İst. ’11.

Güven, Abdullah Muaz/ Şahin, Necati, Dewey Onlu Sınıflandırma Sisteminin İslami İlimler Tasnifi Açısından Değerlendirilmesi, TİDSAD, Y: 4, S: 12, Eyl. ’17.

Johnson, Peggy, Fundamentals of Collection Development and Management, American Library Association, Chicago ’09.

Öçalan, Ayşen, Çocuk Kütüphanesi Çalışanlarının Nitel ve Nicel Özelliklerinin Hizmet Kalitesine Etkileri, (in: 1. Uluslararası Çocuk Kütüphaneleri Sempozyumu Bildirileri), KTB Y, Ank. ’18.

Önal, Hatice İnci, Cezaevlerine Halk Kütüphanesi Hizmetleri, TKDB, C: 23, S: 3, Ey. 84, s. 119-130; Koç, Okan, Cezaevi Kütüphaneleri, JAD, C: 3, S: 5, Oc. ’19.

Summars DDC Dewey Decimal Classification, OCCL, Dublin – Ohio ’03 (www.oclc.org/dewey).

Vogel, Brenda, Down for The Count: A Prison Library Handbook, The Scarecrow Press, London ’95.

Wilkins, Barratt, The Correctional Facility Library: History and Standards, Library Trends, C: 26, S: 1, Sum. ’77.

Yılmaz, Erol, Yaşayan Çocuk Kütüphaneleri ve Halkla İlişkiler: Türkiye’de Durum, (in: 1. Uluslararası Çocuk Kütüphaneleri Sempozyumu Bildirileri), KTB Y, Ank. ’18.